آموزش زیست شناسی - گیرنده های حسی، بویایی، چشایی، بینایی، شنوایی و تعادل

در این بخش آموزش زیست شناسی - گیرنده های حسی، بویایی، چشایی، بینایی، شنوایی و تعادل ارائه شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر ادامه این مطلب را بخوانید.

پیشنهاد ویژه ایران مدرس: مشاهده مدرسین تدریس خصوصی زیست شناسی

گیرنده های حسی

گیرنده ی حسی ممکن است یک یاخته ی حسی باشد مانند گیرنده ی نوری ، گیرنده ی شنوایی، یا بخشی از یک یاخته باشد مانند گیرنده درد که انتهای ازاد  دندریت آن پیام حسی را دریافت می کند. گیرنده های حسی اثر محرک را دریافت و آن را به پیام عصبی تبدیل می کنند. نوع گیرنده ها و نوع محرک ها متفاوت هستند و هر نوع از محرک ها گیرنده ی ویژه ای را تحریک می کنند. گیرنده های حسی انسان بر اساس نوع محرک در پنج گروه تقسیم بندی می شوند. گیرنده های مکانیکی ،شیمیایی ،دمایی ،نوری و درد.

کار گیرنده های حسی: اثر محرک موجی نفوذپذیری غشای گیرنده به یون ها و تغییر پتانسیل غشا می شود و با تغییر پتانسیل غشا پیام عصبی ایجاد می شود. گیرنده ها وقتی سازش پیدا می کنند که برای مدتی در معرض محرک ثابتی  قرار گیرند. در این صورت یا پیام عصبی کمتری ایجاد می کنند یا اصلا پیام عصبی ارسال نمی کنند.

پدیده سازش سبب می شود اثر بعضی محرک ها که دائمی هستند دیگر احساس نکینم ،مانند اثر فشار عینک بر بینی، اثر فشار لباس بر پوست یا اثر بعضی مواد شیمیایی که در محیط کار از آن ها استفاده می شود. اثر پدیده ی سازش موجب می شود که اطلاعات کمتری به مغز برسد و مغز بتواند اطلاعات مهمتری را پردازش کند.

تقسیم حواس به دو گروه: 1-حواس پیکری 2-حواس ویژه



حواس پیکری: گیرنده های حس پیکری در بخش های گوناگون بدن پراکنده هستند.این گیرنده ها در پوست، ماهیچه های اسکلتی ،زردپی ها،برخی سیاهرگ های بزرگ و سرخرگ ها قرار دارند شامل گیرنده های حس تماس ،دما، وضعیت و درد می باشند.

گیرنده های تماسی: از نوع گیرنده های مکانیکی هستند که در پوست و بافت های دیگر بدن قرار گرفته اند. تحت اثر فشار یا ارتعاش تحریک می شوند. در بخش هایی از بدن مانند نوک انگشتان و لب ها که حساسیت بیشتری دارند فراوان تر هستند.

گیرنده های دمایی: در پوست و در درون بدن مانند برخی سیاهرگ های بزرگ قرار دارند. در هر بخش از بدن که وجود داشته باشند نسبت به تغییرات دمایی حساس هستند.

گیرنده های حس وضعیت: از نوع گیرنده های مکانیکی هستند .پیام هایی که از این گیرنده ها به مغز می رسد وضعیت بدن را در حال سکون یا حرکت مشخص می سازند. در ماهیچه های اسکلتی ،زردپی ها و کپسول پوشاننده ی مفصل ها قرار دارند.

پیشنهاد می شود دانلود کتاب، جزوه، سوال امتحانی و تست کنکور زیست تمامی مقاطع را هم بخوانید.

گیرنده حواس ویژه "بویایی و چشایی"

گیرنده های بویایی از نوع گیرنده های شیمیایی هستند که در سقف حفره بینی قرار گرفته اند. این گیرنده ها یاخته های عصبی هستند و دندریت های مژک دار دارند. مولکول های بودار هوای تنفسی در برخورد با مژک های گیرنده ی بویایی، یاخته های عصبی را تحریک و آکسون های این یاخته ها پیام عصبی را به بخشی به نام پیاز بویایی می برند.

پایانه ی آکسون های یاخته های عصبی بویایی با دندریت یاخته های عصبی پیاز بویایی سیناپس تشکیل می دهند. آکسون های این یاخته های عصبی پیام های بویایی را به لوب های بویایی مغز می برند .سرانجام پیام به مرکز چشایی در قشر مخ فرستاده می شود. حس بویایی در درک درست مزه غذا تاثیر دارد چون وقتی که سرماخورده و گرفتگی بینی داریم مزه غذاها رابه خوبی تشخیص نمی دهیم.

چشایی: گیرنده های چشایی مانند گیرنده های بویایی از نوع گیرنده های شیمیایی و یاخته های عصبی مژک دار هستند. این گیرنده ها در دهان و درون برجستگی های زبان به نام جوانه ی چشایی قرار گرفته اند (در هر جوانه ی چشایی چند گیرنده چشایی و چند یاخته ی پشتیبان وجود دارد).



مواد غذایی حل سده در بزاق باعث تحریک گیرنده های چشایی می شوند. پیام عصبی ایجاد شده از طریق رشته های عصبی یاخته های عصبی ابتدا به تالاموس و سپس به مرکز چشایی در قشر مخ فرستاده می شود. گیرنده های چشایی پنج مزه ی اصلی غذا یعنی شیرینی، شوری، ترشی، تلخی و اومامی را احساس می کنند.

مزه اومامی، مزه غالب غذاهایی است که آمینواسید گلوتامات دارند، مانند عصاره گوشت. آمینواسیدها ( واحد های سازنده پرونئین ها )20 نوع هستند. گلوتامات یکی از 20 نوع آمینواسید است. مرکز بینایی در هز نیمکره از نیمه ی خارجی چشم همسو و نیمه ی داخلی چشم مقابل پیام بینایی دریافت می کند. در واقع بخشی از پیام بینایی هر دو چشم به مرکز بینایی یک نیمکره فرستاده می شود.

مطالعه این مقاله هم پیشنهاد می شود: روش مطالعه درس زیست شناسی ۱ و ۲ ـ گروه تجربی برای کنکور

گیرنده ی حس ویژه "بینایی"

گیرنده های حس ویژه شامل گیرنده های حس بینایی،شنوایی،تعادل، بویایی و چشایی اند.

بینایی: بیشتر اطلاعات محیط را به کمک حس بینایی دریافت می کنیم.

ساختار کره چشم: 1- لایه خارجی شامل صلبیه و قرنیه است. صلبیه پرده ی سفید رنگ و محکم کره چشم است. قرنیه،صلبیه در جلو کره چشم تشکیل پرده شفاف قرنیه را می نماید.

2-لایه ی میانی شامل مشیمیه،جسم مژگانی و عنبیه است. مشیمیه، لایه ی رنگدانه دار و دارای مویرگ های خونی فراوان که لایه ی تغذیه کننده ی کره چشم است.

جسم مژگانی ،حلقه ای بین مشیمیه و عنبیه است شامل ماهیچه های مژگانی است که تارهای آویزی متصل به عدسی به ان اتصال دارد. عنبیه، بخش رنگین چشم در پشت قرنیه است. در وسط آن سوراخ مردمک قرار دارد. دو گروه ماهیچه ی صاف عنبیه شامل ماهیچه ی صاف حلقوی (تنگ کننده ی مردمک) و شعاعی (گشاد کننده ی مردمک) است.

اعصاب پاراسمپاتیک ماهیچه ی صاف عنبیه را در نور زیاد ،تنگ و اعصاب سمپاتیک ماهیچه ی صاف عنبیه را در نور کم، گشاد می کند. عدسی چشم همگرا  و انعطاف پذیر است و توسط تارهای آویزی به جسم مژگانی متصل است.

انقباض و انبساط ماهیچه های جسم مژگانی موجب تغییر همگرایی عدسی می شود. زلالیه، از مویرگ های خونی ترشح می شود. فضای بین عدسی و قرنیه را پر می سازد. تغذیه قرنیه و عدسی از زلالیه تامین می شود. زجاجیه: ماده ای ژله ای و شفاف در پشت عدسی فضای درون کره چشم را پر می سازد و شکل کره ی چشم را حفظ می نماید.



بیماری های چشم

نزدیک بینی: افراد نزدیک بین ، اجسام نزدیک را واضح می بینند ولی اجسام دو را واضح نمی بینند. کره چشم بیش از اندازه بزرگ است. عدسی چشم بر اثر تغییر همگرایی ضخیم شده است.

دوربینی: افراد دوربین اجسام دور را واضح می بینند ولی اجسام نزدیک را واضح نمی بینند. کره چشم از اندازه ی طبیعی کوچک تر می شود. پرتوهای نور اجسام نزدیک،در پشت شبکیه متمرکز می شوند.

آستیگماتیسم: سطح عدسی یا قرینه کاملا کروی و صاف نیست. به علت تغییر همگرایی پرتوهای نور به طور منظم به هم نمی رسند و روی یک  نقطه شبکیه متمرکز نمی شوند و تصویر واضحی تشکیل نمی شود.

پیرچشمی: با افزایش سن، انعطاف پذیری عدسی چشم کاهش پیدا می کندو تطابق دشوار می شود. این بیماری با استفاده از عینک های ویژه اصلاح می شود. افرادی که دچار پیرچشمی شده اند مجبور هستند از دو عینک نزدیک بینی برای  مطالعه و عینک دوربینی استفاده کنند.

مطالعه کنید: بهترین استاد زیست کنکور

گیرنده حس ویژه"شنوایی و تعادل"

ساختار گوش شامل سه بخش است: بخش خارجی: شامل لاله ی گوش و مجرای شنوایی است. لاله ی گوش، جمع اوری امواج صوتی مجرای شنوایی، هدایت امواج صوتی بخ پرده ی صماخ و بخش میانی گوش

حفاظت گوش توسط موهای کرک مانند درون مجرا، ترشح از غده های ترشحی درون مجرا، حفاظت انتهای مجرا و بخش میانی و بخش داخلی توسط استخوان گیجگاهی

پرده ی صماخ: در انتهای مجرای شنوایی بیم گوش خارجی و میانی قرار دارد و در اثر برخورد امواج صوتی مراعش می شود و ارتعاش را به استخوان های کوچک گوش میانی منتقل می کند و آن ها نیز مرتعش می شوند .

بخش میانی گوش: محفظه ی استخوانی پر از هواست. استخوان های گوش میانی پشت پرده ی صماخ قرار گرفته اند و به ترتیب شامل استخوان های چکشی ،سندانی و رکابی هستند. دسته استخوان چکشی به پرده صماخ چسپیده و کف استخوان رکابی روی دریچه ی بیضی دیواره گوش داخلی قرار دارد. بین استخوان چکشی و رکابی استخوان سندانی قرار دارد.



شیپوراستاش  گوش میانی  را به حلق مربوط می سازد و هوا از طریق ایم مجرا به گوش میانی منتقل می شود تا فشاز هوا در دو طرف پرده صماخ یکسان شود.

بخش درونی گوش: بخش درونی گوش شامل بخش حلزونی و بخش دهلیزی است. بخش حلزونی در شنوایی و بخش دهلیزی در تعادل نقش دارد.

تبدیل صدا به پیام عصبی شنوایی: امواج صوتی از طریق مجرای شنوایی بخ پرده صماخ می رسد و پرده صماخ مرتعش می شود. ارتعاش پرده ی صماخ موجب ارتعاش استخوان چکشی ،سندانی و رکابی می گردد.

یاخته های مژگ دار حلزون گوش،از نوع گیرنده ی مکانیکی ،در تماس با پوشش ژلاتینی هستند که با لرزش مایع حلزون مژک های یاخته خم می شوند. با تغییر پتانسیل غشا یعنی باز شدن کانال های یونی ،این یاخته ها تحریک می شوند و پیام عصبی ایجاد می شود. پیام عصبی از طریق عصب شنوایی ابتدا به تالاموس و سپس به مرکز شنوایی در قشر مخ منتقل می شود.

پیشنهاد می شود حتما بخوانید: چگونه برای امتحان و کنکور زیست بخوانیم

منبع: ایران مدرس (استفاده از مطالب با ذکر منبع و لینک به ایران مدرس مجاز است)