در این مقاله آموزشی در رابطه با مفاهیم موسیقی درونی، واج آرایی، تکرار، کنایه، انواع هجا و وزن در آرایه های ادبی و .... از درس ادبیات فارسی توضیحاتی ارائه می گردد.
برای مشاهده لیست مدرسین و اساتیدی که در زمینه آموزش خصوصی ادبیات فارسی و زبان فارسی و ... فعالیت دارند بر روی عبارت تدریس خصوصی ادبیات فارسی کلیک کنید.
موسیقی درونی(لفظی) و معنوی شعر و کنایه
عوامل پدید آورنده ی موسیقی درونی را " آرایه ی لفظی" و اسباب خلق کننده ی موسیقی معنوی را "آرایه ی معنوی" می نامیم. آرایه های لفظی عبارتند از: واج آرایی ، تکرار ، سجع، موازنه، ترصیع، جناس و اشتقاق
آرایه های معنوی عبارتند از: مراعات نظیر ، تلمیح، تضمین، تضاد، تناقض، حس آمیزی ،ایهام، ایهام تناسب، لف و نشر ، اغراق، حسن تعلیل
واج آرایی
تکرار یک واج در جمله ،مصراع یا بیت را واج آرایی می گویند.به واج آرایی، نغمه ی حروف هم گفته می شود.
مثال: آن ابر درر بار ز دریا که بر آید/پر کرده ز در ودرم و دانه دهان را تکرار واج های"ر" و "د" پدید آورنده ی واج آرایی است.
موسیقی برخاسته از واج آرایی صامت ها محسوس تر از مصوت هاست. هر گاه واژه ها به صورت پی در پی با نقش نمای اضافه (واج کسره) به یکدیگر اضافه شوند ، تتابع اضافات پدید می آید.
تکرار
تکرار یک یا چند واژه در بیت. جناس تام و ردیف شعر ، تکرار نیستند.
مثال: به زیورها بیاراند وقتی خوبرویان را/ تو سیمین تن چنان خوبی که زیورها بیارایی
واژه ی "زیورها" آرایه ی تکرار می سازد.
مطالعه جزوه خلاصه آموزش ادبیات فارسی - مستزاد، شعر نیمایی هم مفید است.
کنایه
در کنایه منظور گوینده ظاهر کلام نیست بلکه مفهوم آن است و معمولا به صورت ترکیب یا جمله می آید و با فعل ارتباط دارد. به کنایه ها و مفاهم آن توجه کنید:
حاجی ما آب از دستش نمی چکید: کنایه از خسیس بودن
کنایه های زیر را معلوم کنید:
از آن مرد دانا دهان دوخته است/که بیند که شمع از زبان سوخته است.
دهان دوخته = کنایه از سکوت کردن
گرت ز دست برآید چو نخل باش کریم/ورت ز دست نیاید چو سرو باش آزاد
از دست برآمدن = کنایه از توانایی داشتن
چشم رضا و مرحمت بر همه باز می کنی / چون که به بخت ما رسد این همه
ناز میکنی
چشم باز کردن=کنایه از توجه کردن
مطالعه کنید: مجموعه جامع ادبیات کنکور: ساختمان اسم
وزن در آرایه های ادبی
اصلی ترین عوامل تاثیر گذار شعر، عاطفه و وزن است .علاوه بر این دو عامل تخیل و زبان هم در شعر اهمیت دارند.
تخیل: تصرف شاعر در طبیعت است که به آفرینش صور خیال(تشبیه – استعاره – مجاز – کنایه )می انجامد.
زبان: مجموعه ی واژگان و جمله هایی هستند که یک شاعر به کار می برد.
عاطفه: حالات عاطفی که حادثه ها در ذهن شاعر ایجاد می کنند. شاعر می کوشد این حالات را همانگونه که خود احساس کرده به دیگران منتقل کند. عاطفه اساسی ترین عامل پیدایی شعر است.
وزن: همان آهنگ خاص شعر است.
هجا (بخش): مقدار آوایی است که دهان با یک بار باز شدن آن را ادا می کند . هجا از ئاج پدید می آید . واج کوچکترین واحد آوایی زبان است که باعث تغییر معنی کلمات می شود.
زبان فارسی 29 واج دارد که شامل شش مصوت و بیست و سه صامت است.
(■(,&')/')1-مصوت های کوتاه
(■(و&ا)/ی)2-مصوت های بلند
هر مصوت بلند در وزن شعر دو واج محسوب می شود، مثلا هجای "با"سه واجی است.
مصوت های بلند برابر با دو مصوت کوتاه یا یک صامت و یک مصوت کوتاه هستند.
صامت ها 23 واج دارند. صامت هایی که صدای یکسان دارند، یک صامت محسوب می شوند، مثلا(ت،ط)
مطالعه کنید: دانلود جزوه ی کنکوری نکات طلایی تست زنی سوالات املا در کنکور (درس زبان و ادبیات فارسی)
انواع هجا
1-هجای کوتاه(صامت+ مصوت کوتاه)
├ ■(گو-می-با (بلند مصوت+صامت) @کم-می-با(صامت+کوتاه مصوت+صامت))} 2 -هجای بلند ├ ■(نیز-دور-بار(صامت+بلند مصوت+صامت)@سیل-پشت-دست (صامت+صامت+کوتاه مصوت+صامت)@ داشت-نیست-دوخت (صامت+صامت+بلند مصوت+صامت))} 3-هجای کشیده - (U) علامت هجاها: هجای کوتاه علامت هجای بلند(-) (u-علامت هجای کشیده)
نکته
1- هر هجا یک مصوت دارد، بنابراین، تعداد هجا با تعداد مصوت ها برابر است.
2- هر هجا را همانگونه که می خوانیم می نویسیم مثال:خواهش =خا هش
3- صامت "ن"(نون ساکن) بعد از مصوت بلند حذف می شود.
4- در زبان فارسی هیچ واژه ای با مصوت آغاز نمی شود.مثال:"از"(صامت + مصوت +صامت)است.
5- در هر شعر تمام مصراع ها هم وزن اند.
هم وزنی عروضی: دو واژه فقط در هجاها با هم برابرند.مانند"دلدار-نالیم"
هم وزنی صرفی: علاوه بر برابری هجا،مصوت ها هم با یکدیگر یکسان اند.
هم وزنی صرفی، خوش آهنگ تر از هم وزنی عروضی است.
مطالعه آموزش ادبیات فارسی با نمونه سوال - قطعه، ترجیع بند، ترکیب بند هم پیشنهاد می شود.
منبع: ایران مدرس
