در این بخش آموزش ادبیات کنکور مباحث آرایه های ادبی (سجع و جناس) و آرایه های معنویی (مراعات نظیر، تضاد و پارادوکس) همراه با تست و مثال ارائه شده است. برای یادگیری آرایه های ادبی و معنوی که در ادبیات کنکور اهمیت زیادی دارد مطالعه این مقاله مفید است.
برای مشاهده لیست کامل اساتید و معلم های ادبیات کنکور و متوسطه بر روی عبارت تدریس خصوصی ادبیات کلیک کنید.
آرایه های ادبی (سجع و جناس)
سجع در آرایه ی ادبی: آوردن کلمه هایی در پایان جمله های نثر که در وزن یا حرف آخر آن و یا هر دو یکسان باشند.
انواع سجع: 1-سجع متوازن 2- سجع مطرف 3-سجع متوازی
سجع متوازی، زیباتر و خوش آهنگتر از سایر سجع هاست. چون در آن کلمه ها هم هم وزن هستند و هم حرف آخرشان یکی است. سجع در نثر مثل قافیه در شعر است. سجع در کلامی دیده می شود که دو جمله ای باشد زیرا در پایان دو جمله می آید.
مطالعه کنید: بهترین خلاصه تاریخ ادبیات کتاب ادبیات فارسی دهم با توضیحات کامل
جناس در آرایه های ادبی
آوردن کلمه هایی در شعر یا نثر که گاهی از نظر شکل ظاهری، یکسان ولی در معنی متفاوتند و گاهی اختلاف آنها فقط در یک واج است.
انواع جناس: 1- جناس تام 2- جناس ناقص
انواع جناس ناقص: 1- اختلافی حرفی 2- اختلاف حرکتی 3- افزایشی 4- قلب
جناس تام: آن است که دو کلمه از نظر شکل ظاهری یکسان باشند ولی معنی آنها متفاوت باشد.
اگر در این مباحث اشکال دارید از معلم های ادبیات فارسی کمک بگیرید.
جناس ناقص: آن است که اختلاف دو کلمه فقط در یک واج است.
جناس ناقص اخلاقی: اختلاف دو کلمه در یکی از حروف اول، وسط یا آخر آنهاست.
جناس ناقص حرکتی: اختلاف کلمه ها تنها در حرکت مصوت کوتاه است.
جناس ناقص افزایشی: اختلاف دو کلمه علاوه بر معنی در تعداد حروف آنهاست که یکی ازکلمه ها بر دیگری حرفی زاید دارد.
جناس قلب: قسمتی از جناس ناقص است و آن آوردن دو کلمه است به گونه ای که یکی از دو حرف آن ها جا به جا شده و این جا به جایی آن دو کلمه را از نظر شکل و آهنگ تا حدودی شبیه یکدیگر نموده باشد.
پیشنهاد می شود حتما بخوانید: آموزش ادبیات فارسی و آرایه های ادبی - ایهام و ایهام تناسب، لف و نشر، اغراق، حسن تعلیل با مثال
تست کنکور ادبیات از بحث آرایه های ادبی
در کدام بیت هر دو جناس تام و ناقص دیده می شود؟
الف) صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد بنیاد مکر با فلک حقه باز کرد
ب) پسر را نشاندند پیران ده که مهرت بر او نیست ،مهرش بده
ج) مکن تا توانی دل خلق ریش و گر می کنی می کنی بیخ خویش
د) بر قدم او قدمی می کشید وز قلم او رقص می کشید
جواب: گزینه ی یک صحیح است. بین قدم و قلم جناس ناقص و بین می کشید و می کشید جناس تام وجود دارد.
مطالعه آموزش ادبیات فارسی - موسیقی درونی، واج آرایی، تکرار، کنایه، انواع هجا و وزن در آرایه های ادبی هم مفید است.
آرایه های معنویی (مراعات نظیر، تضاد و پارادوکس)
مراعات نظیر: آن است که در مصراع، بیت یا عبارتی، کلمه هایی را بیاورند که به نوعی بین آنها تناسب و ارتباط وجود داشته باشد این تناسب و ارتباط گاهی از نظر زمان این تناسب و ارتباط گاهی از نظر زمان و مکان و گاهی از نظر جنس، همراهی و ..... است.
تناسب همراهی –تناسب مکانی – تناسب زمانی –تناسب جنسی
تضاد: آوردن دو کلمه متضاد و مخالف در یک بیت یا عبارت، به گونه ای که بر زیبایی کلام بیفزاید.
مثلا در عبارت "بگویم تا بداند دشمن و دوست که من مستی و مستوری ندانم" کلمه های دوست و دشمن متضاد هم هستند.
مطالعه نمائید: آموزش ادبیات فارسی - استعاره ی مکنیه ،شخصیت بخشی، علاقه های مجاز
متاقض نما (پارادوکس): آن است که دو چیز متضاد را به گونه ای در بیت یا عبارت بیاورند که وجود یکی، دیگری را نقض کند. در متناقض نماها گاهی دو امر متضاد به وسیله ی نقش نمای اضافه به یکدیگر اضافه می شود.
تفاوت آرایه ی تضاد با متناقض نما در این است که در تضاد دو کلمه ی مخالف و متضاد یکدیگر را به گونه ای می آورند که وجود یکی دیگری را نقض نمی کند و برای روشنگری و القای مفهوم است اما در متناقض نما وجود یکی بدون تردید نبود دیگری را در پی خواهد داشت.
قلب و عکس: آن است که عبارتی را در نظم یا نثر بیاورید و آن گاه عکس آن را ذکر نمایند. مثلا: زین به پشت و پشت به زین، تن ز جان و جان ز تن
حتما بخوانید: هزینه تدریس خصوصی ادبیات و جدیدترین قیمت معلم خصوصی ادبیات فارسی
مثالهای مربوط به بحث آرایه های معنویی
با ساربان بگویید احوال آب چشمم - تا بر شتر نبندد محمل به روز باران (مراعات نظیر)
مرا نصیب غم آمد به شادی همه عالم - چرا که از همه عالم محبت تو گزیدم (تضاد)
چگونه می کشی صد بحر آتش - چو اندر نفس خود یک قطره خونی (پارادوکس)
چنین است رسم سرای درشت - گهی پشت بر زین و گهی زین به پشت (قلب و عکس)
مطالعه نمائید: بهترین اساتید ادبیات کنکور، لیست 10 معلم برتر ادبیات کنکور ایران
منبع: ایران مدرس
