در این مقاله آموزش ادبیات فارسی و تعدادی از آرایه های ادبی ارائه شده است. از جمله آرایه های ادبی مورد بررسی در این مقاله می توان به ایهام و ایهام تناسب، لف و نشر، اغراق، حسن تعلیل با مثال اشاره کرد.
برای مشاهده لیست مدرسین و اساتید خانم و آقا که در زمینه آموزش ادبیات فارسی فعالیت دارند بر روی عبارت تدریس خصوصی ادبیات کلیک کنید.
ایهام
واژه یا ترکیبی دو معنی دارد، یکی نزدیک و دیگری دور، مقصود شاعر معمولا معنی دور است و گاهی هر دو معنی.
مثال: دور از تو من سوخته ،تب داشتم ای گل /وز شور تو در سینه شرار دگری بود
1- معنی نزدیک: در هجران تو
3- معنی دور: دور از تو باد که هر دو معنی پذیرفتنی است، بنابراین "دور از تو" ترکیب ایهامی است.
ایهام تناسب
در ایهام تناسب یکی از معانی واژه یا ترکیب مورد نظر شاعر است و معنی دوم که در معنای بیت دخالتی ندارد ..... با کلمه یا کلمات دیگر بیت تناسب دارد.
مثال: گویند روی سرخ تو سعدی که زرد کرد /اکسیر عشق بر مسم افتاد و زر شدم
معنی اصلی روی، چهره است، و معنی دوم ان فلز روی است که در بیت معنی نمی شود اما با اکسیر (کیمیا) و مس و زر تناسب دارد (ایهام تناسب).
توجه: ایهام و ایهام تناسب در شعر سعدی و حافظ فراوان است.
مطالعه دانلود جزوه کنکوری جالب، جذاب و کامل درس ادبیات مبحث آرایه های ادبی همراه با تست کنکور هم مفید است.
مثال های بیشتر: برای درک بهتر ایهام و ایهام تناسب به واژه ی "مهر" در سه بیت زیر دقت کنیم:
1- سرشک من که ز طوفان نوح دست ببرد /ز لوح سینه نیارست نقش مهر تو شست
2- چو شبنم بیفتاد مسکین و خرد /به مهر آسمانش به عیوق برد
3- چون شبنم اوفتاد بدم پیش آفتاب / مهرم به جان رسید و به عیوق بر شدم
در بیت اول "مهر" در معنی عشق و محبت به کار رفته است و ایهام و ایهام تناسب ندارد، زیرا معنی دوم آن که خورشید است با هیچ کلمه ای در بیت تناسب ندارد. در بیت دوم "مهر" در هر دو معنی پذیرفتنی است و ایهام دارد. در بیت سوم "مهر" ایهام تناسب دارد، زیرا معنی پذیرفتنی در بیت" عشق" است، اما معنی دوم آن خورشید است که در بیت معنا نمی شود اما با آفتاب و عیوق (ستاره ای در آسمان، نماد اوج و بلندی ) تناسب دارد.
مثال: زاهد از کوچه ی رندان به سلامت بگذر /تا خرابت نکند صحبت بدنامی چند
خراب = ایهام 1 - مست 2- ویران هر دو معنی پذیرفتنی است.
مطالعه کنید: خلاصه جزوه آموزش ادبیات فارسی - اصلی ترین عوامل تاثیرگذار شعر - عاطفه، وزن، تخیل و زبان
لف و نشر
آوردن دو یا چند واژه در بخشی از کلام که توضیح ها آن ها در بخش دیگری آمده است. گاهی واژه ها و توضیحاتش به صورت مرتب می آیند که ان را لف و نشر مرتب می گویند و گاهی واژه ها و توضیحشان نامرتب اند که به آن لف و نشر مشوش (نامرتب) می گویند.
مثال: سرشک و چهره ام بین تانگویی/گدای عشق را سیم و زری نیست
سرشک و چهره = لف/سیم و زر = نشر/ سرشکت سیم و چهره ات زراست (لف و نشر مرتب)
دلگشا و غم زدا آمد هوای یار من/چوم صبوح اند بهار و هم چو عمر اندر شباب
دلگشا و غم زدا=لف / صبوح اندر بهار و عمر اندرشباب= نشر/ صبوح در بهار غم زدا و عمر در شباب دلگشاست (لف و نشر مشوش)
اغراق
ادعایی محال یا بیش از حد معمول درباره ی چیزی، اغراق مناسب ترین اسباب برای تصویر دنیای حماسی است و در شاهنامه و آثار حماسی دیگر از آن بسیار استفاده شده است.
نکته: نام دیگر اغراق، مبالغه و غلو است.
مثال: ندارد مزرع ما حاصلی غیر از تهی دستی /توان در چشم موری کرد خرمن، حاصل ما را
شاعر در شدت تهی دستی خود اغراق می کند تا آن جا که می گوید،حاصل ما را می توان در چشم موری خرمن کرد.
این مقاله را هم بخوانید: آموزش ادبیات فارسی - موسیقی درونی، واج آرایی، تکرار، کنایه، انواع هجا و وزن در آرایه های ادبی
حسن تعلیل
آوردن علتی ادبی و غیر واقعی است برای امری. - نکته: علت سازی در حسن تعلیل مبتنی بر تشبیه است.
به مثال های زیر توجه کنید:
1- خورشید پشت ابرها پنهان شد، زیرا، ابرها متراکم بودند (علت واقعی است و حسن تعلیل ندارد)
2- خورشید پشت ابرها پنهان شد، زیرا، از رفتار بشر شرمنده بود.(حسن تعلیل دارد، زیرا علت غیر واقعی است.)
مثال: من که باشم کز چو من بی قدر یاد آورده ای/نامه از ننگ همین معنی به خود پیچده است.
نامه به این دلیل به خود پیچیده است که تو از من بی قدر یاد کرده ای، علت پیچیده شدن نامه غیر واقعی بیان شده است و حسن تعلیل دارد. مشاهده کنید: دانلود جزوه ی کنکوری نکات طلایی تست زنی سوالات املا در کنکور (درس زبان و ادبیات فارسی)
منبع: ایران مدرس (استفاده از مطالب با ذکر منبع و لینک به ایران مدرس مجاز است)
