در این مقاله در زمینه آموزش زیست شناسی - دستگاه حرکتی، ماهیچه و حرکت و مفصل توضیحاتی ارائه می گردد. انواع و ساختار استخوان، ساختار ماهیچه ی اسکلتی، انواع مفصل ها، بخش های تشکیل دهنده مفصل متحرک و .... در این مقاله بررسی می شود.
پیشنهاد ویژه ایران مدرس: دانلود کتاب، جزوه، سوال امتحانی و تست کنکور زیست تمامی مقاطع
دستگاه حرکتی (انواع استخوان)
استخوان ها اندازه و شکل های متفاوتی دارند.شامل چهار نوع هستند: 1- استخوان های پهن مانند استخوان جمجمه ، کتف، لگن 2- استخوان های نامنظم مانند مهره ها 3- استخوان های کوتاه مانند مچ دست، مچ پا 4- استخوان های دراز مانند بازو ،ران، ساعد، ساق پا
ساختار استخوان: هر استخوان از دو نوع بافت استخوانی فشرده و اسفنجی تشکیل شده است. میزان و محل قرار گیری هر نوع بافت استخوانی در استخوان های مختلف متفاوت است.
دو نوع بافت استخوانی در استخوان ران: الف)بافت استخوانی فشرده:
1- این بافت به صورت واحدهایی به نام سامانه ی هاورس در طول استخوان قرار گرفته، در هر سامانه ی هاورس یاخته های استخوانی به صورت استوانه هایی هم مرکز قرار گرفته اندکه ماده ی زمینه ای آنها را احاطه می کند.
2- ماده ی زمینه ای از پروتئین هایی مانند کلاژن و مواد معدنی (کلسیم) تشکیل شده است.
3- اعصاب و رگ های خونی هر مجرای هاورس موجب ارتباط یاخته های زنده با بیرون می شوند.
4- در سطح درونی تنه ی استخوان ران بافت اسفنجی وجود دارد .در این بافت تیغه های استخوانی به صورت نامنظم قرار گرفته اند. قرار گرفتن یاخته ها مانند سامانه ی هاورس نمی باشد.
5- سطح خارجی استخوان توسط بافت پیوندی پوشیده شده است.
6- مجرای مرکزی استخوان های دراز را مغز زرد پز می سازد که بیشتر مغز زرد از چربی تشکیل شده است. در کم خونی های شدید مغز زرد به مغز قرمز تبدیل می شود. مغز قرمز محل تشکیل یاخته های خونی است.
برای مشاهده لیست مدرسین زیست شناسی کنکور و متوسطه بر روی عبارت تدریس خصوصی زیست شناسی کلیک کنید.
ب)بافت اسفنجی:
1- دو سر برآمده استخوان ران از بافت اسفنجی تشکیل شده است.
2- در این بافت تیغه های استخوانی به صورت نامنظم قرار گرفته اند و مانند سامانه ی هاورس متحدالمرکز نیستند. بین تیغه ها ،حفره هایی وجود دارد که توسط رگ ها و مغز استخوان پر شده اند.
3- مغز استخوان، بخش نرمی است که درون استخوان را پر می سازد . فضای درون بافت اسفنجی را مغز قرمز پر می کند که محل تشکیل یاخته های خونی است.
پیشنهاد می شود مطالعه نمائید: چگونه زیست کنکور را 100 بزنیم
ماهیچه و حرکت
وزن بافت ماهیچه ای در بدن انسان از وزن سایر بافت ها بیشتر است. بدن انسان بیش از 600 ماهیچه ی اسکلتی دارد که با انقباض خود بسیاری از حرکات بدن را ایجاد می کنند. ولی همه ی ماهیچه های اسکلتی باعث حرکت استخوان نمی شوند.
بسیاری از ماهیچه ها به صورت جفت باعث حرکات اندام ها می شوند و جفت ماهیچه ها با هم منقبض نمی شوند. وقتی ماهیچه ای در حال انقباض است ماهیچه ی دیگر در حال استراحت است. مثلا ماهیچه ی دو سر بازو در جلو بازو و ماهیچه ی سه سر بازو در پشت بازو قرار دارند. انقباض ماهیچه ی دو سر بازو می تواند ساعد را به سمت جلو یا بالا حرکت دهد ولی ماهیچه ی سه سر پشت بازو در حالت استراحت است.
برای برگشت ساعد به حالت قبل انقباض ماهیچه ی سه سر پشت بازو این کار را انجام می دهد. گرچه انقباض ماهیچه های اسکلتی ارادی هستند ولی بعضی از این ماهیچه ها به صورت غیر ارادی منقبض می شود و مغز نقشی ندارد مثل انعکاس عقب کشیدن دست در برخورد با جسم داغ که توسط نخاع (پاسخ خود به خودی) صورت می گیرد.
ساختار ماهیچه ی اسکلتی: یک ماهیچه ی اسکلتی از چندین دسته تار ماهیچه ای تشکیل شده است. هر دسته تار ماهیچه ای شامل تعدادی یاخته ماهیچه ای یا تار ماهیچه ای است. دسته تارها با غلافی از بافت پیوندی رشته ای محکم احاطه شده اند. غلاف های پیوندی چندین دسته تار در انتها تشکیل نواری محکم به نام زردپی را می دهند. زردپی ها ماهیچه ها را به استخوان ها متصل می کنند و با انقباض ماهیچه دو استخوان به هم نزدیک می شوند یا از هم دور می شوند.
یاخته (تار) ماهیچه اسکلتی: یاخته های ماهیچه ای اسکلتی استوانه ای شکل هستند. در دوران جنینی از پیوستن چند یاخته، یک یاخته تشکیل می شود به همبن علت چند هسته دارد. درون هر یاخته ماهیچه ای اسکلتی تعدادی تارچه وجود دارد که موازی هم در طول یاخته قرار گرفته اند. تارچه ها از واحدهای تکراری به نام سارکومو تشکیل شده اند. در سارکومو پروتئین های اکتین (بخش روشن) و میوزین (بخش تیره) وجود دارد که به تار ماهیچه ای ظاهری مخطط می دهد.
مطالعه این مقاله هم مفید است: روش های یادگیری زیست به منظور آمادگی در کنکور
مفصل
مفصل محل اتصال استخوان ها با هم است. انواع مفصل ها: 1-مفصل ثابت،استخوان ها،در محل مفصل نسبت به هم حرکتی ندارند مانند استخوان های جمجمه، که لبه های دندانه دار آن ها در هم فرو رفته و محکم شده اند. استخوان های چهره ،غیر از آرواره پایین مفصل ثابت دارند.
2- مفصل متحرک: بیشتر مفصل های بدن از نوع متحرک هستند و انواع مفصل های متحرک:
الف)مفصل گوی-کاسه ای : این نوع مفصل در همه ی جهات حرکت می کند مانند ران با لگن،شانه با بارو
ب)مفصل لولایی یا تاشونده : فقط در یک جهت حرکت می کند ،مانند مفصل آرنج ،بازو با ساعد که استخوان بازو با دو استخوان زند زبرین و زند زیرین مفصل تشکیل می دهد.
مفصل زانو: انتهای تحتانی استخوان ران با استخوان درشت نی و کشکک مفصل تشکیل می دهند.
مفصل بند انگشتان دست: استخوان های زند زبرین و زند زیرین با بعضی استخوان های مچ مفصل تشکیل می دهند.
استخوان های درشت نی و نازک نی با بعضی استخوان های مچ مفصل تشکیل می دهند.
3- مفصل لغزنده بین زائده های پشتی مهره ها تشکیل می دهد. مفصل بین مهره ها از نوع نیمه متحرک است. سطح تحتانی یک مهره با سطح فوقانی مهره زیرین خودش دیسک بین مهره ای تشکیل می دهند. دیسک بین مهره ای غضروفی است.
بخش های تشکیل دهنده مفصل متحرک: 1- سر استخوان ها در محل مفصل متحرک توسط بافت غضروفی پوشیده شده است.
2- استخوان ها در محل مفصل توسط کپسول مفصلی از جنس بافت پیوندی رشته ای احاطه شده اند. حفره ی مفصلی پر از مایع مفصلی لغزنده است.این مایع توسط پرده سازنده مایع مفصلی ترشح می شود. پرده سازنده مایع مفصلی زیر کپسول مفصلی قرار دارد.
3- مایع مفصلی و سطح صیقلی غضروف سر استخوان ها،یه استخوان ها امکان می دهد .که در مجاورت هم لیز بخورند و اصطکاک زیادی با هم نداشته باشند. 4- استخوان ها در محل مفصل علاوه بر کپسول مفصلی،رباط ها و زردپی ها موجب می شوند که در کنار یکدیگر باقی بمانند.
پیشنهاد می کنیم مطالعه نمائید: نحوه مطالعه زیست و ریاضی برای کنکور تجربی
5- بخش صیقلی غضروف ها ممکن است در اثر کارکرد زیاد ،ضربه و بعضی بیماری های مانند روماتیسم مفصلی تخریب شود ولی بدن ان را ترمیم می کند. اگر سرعت تخریب بیش از ترمیم باشد می تواند باعث بیماری های مفصلی شود.
منبع: ایران مدرس (استفاده از مطالب با ذکر منبع و لینک به ایران مدرس مجاز است)
