انتشار سومین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی کشور در سال 91 از سوی ISC با تغییراتی در جایگاه علمی دانشگاههای مطرح استان خوزستان بین مؤسسات آموزش عالی کشور همراه بوده است.
به گزارش خبرنگار علمی ایسنای خوزستان، رتبه‌بندی را می‌توان معیاری برای اندازه‌گیری کیفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در ارتباط با نحوه ارائه آموزش‌ها و تحقیقات آن‌ها تعریف کرد؛ پدیده‌ای که گفته می‌شود به اوایل سال 1980 میلادی برمی‌گردد، زمانی که نشریه U.S News and World Report یک رتبه‌بندی از دانشگاههای آمریکا منتشر کرد، اما در حقیقت نخستین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در سال 1957 از سوی Chicago Tribune منتشر شد. در دو دهه اخیر نظام‌های رتبه‌بندی بسیاری از سوی مؤسسات و مراکز مختلف در سراسر جهان تعریف شد که اگرچه تمام آن‌ها فاکتورهایی برای سنجش کیفیت ارائه می‌دهند، شاخص‌های متفاوتی برای رتبه‌بندی در نظر می‌گیرند.
مشهورترین نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاههای جهان، رتبه‌بندی مؤسسه THES) Times Higher Education) همراه با کمپانی بین‌المللی Quackquarelli Symonds تحت عنوان THES-QS، رتبه‌بندی Academic Ranking of World Universities-ARWU توسط دانشگاه Jiao Tong در شانگهای چین، رتبه‌بندی نشریه Newsweek آمریکا، رده‌بندی Webometrics توسط Cybermetrics در اسپانیا و PRWU توسط مؤسسه‌ای تحقیقاتی در پاریس هستند که سالانه لیستی از دانشگاههای برتر جهان را ارائه می‌کنند.
فارغ از انتقادات وارده به هر یک از این نظام‌های رتبه‌بندی یا تفاوت شاخص‌های معرفی شده در هر یک از آن‌ها، تعداد بسیار اندکی از دانشگاههای ایران و به‌طور کلی جهان اسلام در فهرست دانشگاههای برتر جهان از نظر این مؤسسات قرار دارند.
با تدوین چشم انداز 1441 کشورهای جهان اسلام در حوزه علم و تکنولوژی در نشست سال 2003 مالزی، موضوع تبدیل کشورهای OIC با همکاری و همیاری یکدیگر به یک جامعه علمی مطرح شد تا کشورهای اسلامی در سایه آن به جوامعی پیشرفته از نظر اجتماعی و اقتصادی تبدیل شوند.
پس از آن در نشست 2005 مکه مکرمه با طرح این حقیقت که تعداد بسیار اندکی از دانشگاههای جهان اسلام در میان 500 دانشگاه برتر دنیا قرار دارند، ایده رتبه‌بندی دانشگاههای جهان اسلام (OIC) شکل گرفت تا سازوکاری طراحی شود که به موجب آن 20 دانشگاه برتر جهان اسلام شناخته شده و سپس با حمایت از این دانشگاه‌ها بتوان آن‌ها را در فهرست 500 دانشگاه برتر جهان قرار داد.
نشست‌های متعددی در مورد روش‌ها و متدهای رتبه‌بندی برگزار و در نشست 2007 تهران پیش‌نویس رتبه‌بندی تدوین و در اردیبهشت 86 نهایی شد. مسؤولیت تصمیم‌گیری، نهایی‌سازی شاخص‌ها، نهایی‌سازی روش رتبه‌بندی و نظارت برعهده یک گروه مرکزی است که اعضای آن از کشورهای ایران، مالزی، COMSTECH، B، ISESCO، SESRTCIC و سازمان مرکزی OIC هستند.
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) با موافقت قطعی شورای گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در آبان‌ماه 87 در شیراز تأسیس و در سال 89 برای نخستین‌بار در تاریخ آموزش عالی ایران، اجرای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ISC واگذار شد.
همچنین تفاهم‌نامه‌ای بین ISC و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در اسفندماه 89 در موضوع رصد علم و فناوری با ارائه آمارهای متقن درخصوص فعالیت‌های علمی و فناوری کشور، شناسایی محورهای تولیدات علمی کشور و بررسی مستمر جایگاه جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان، امضا شد.
در مجموع رتبه‌بندی ISC، بر اساس معیارها و شاخص‌های رتبه‌بندی مصوب ششمین نشست فوق‌العاده وزرای آموزش عالی و تحقیقات علمی کشورهای اسلامی در سال 2011 میلادی در شهر جده، عربستان سعودی انجام می‌شود.
شاخص‌های رتبه‌بندی نهایی در پنج بخش پژوهشی، آموزشی، وجهه بین‌المللی، امکانات و فعالیت‌های اجرایی- اقتصادی به ترتیب با وزن 50، 35، 7، 3 و 5 درصد تعیین شد که هر کدام معیارهای تعریف شده‌ای را در بر می‌گیرد و امتیاز نهایی هر دانشگاه به صورت مجموع امتیازات به دست آمده برای شاخص‌ها با در نظر گرفتن وزن هر شاخص محاسبه می‌شود.
در سال 91 معیار پژوهش با وزن 57 و شاخص‌های کیفیت پژوهش، کارآیی پژوهش، حجم پژوهش، نرخ رشد کیفیت پژوهش، نرخ رشد کارایی پژوهش و ثبت نامه‌ها، آموزش با وزن کل 32 شامل شاخص‌های اعضای هیأت علمی دارای جایزه، استادان پر استناد، نسبت اعضای هیأت علمی دارای مدرک PhD به کل اعضای هیأت‌علمی، تعداد فارغ‌التحصیلانی که جایزه گرفته‌اند، فارغ‌التحصیلان پر استناد، نسبت اعضای هیأت‌علمی به دانشجو، نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی به کل دانشجویان و دانشجویان دارای جایزه در المپیادهای بین‌المللی تعریف شد.
همچنین معیار وجهه بین‌المللی با وزن کل 6.5 شامل شاخص‌های نسبت اعضای هیأت‌علمی بین‌المللی به کل اعضای هیأت‌علمی، نسبت دانشجویان بین‌المللی به کل دانشجویان، نسبت اعضای هیأت‌علمی دارای مدرک PhD خارجی به کل اعضای هیأت‌علمی دارای مدرک PhD، کنفرانس‌های بین‌المللی و همکاری‌های بین‌المللی، معیار تسهیلات (امکانات) با وزن کل 2 شامل شاخص‌های سرانه تعداد عناوین کتاب به ازای هر دانشجو و تعداد مؤسسات یا مراکز تحقیقاتی دانشگاه و فعالیت‌های اجتماعی‌اقتصادی با وزن کل 2.5 شامل شاخص‌های تعداد مؤسسات و شرکت‌های Spin-off و تعداد مراکز رشد، برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی ایران لحاظ شده است.
در میان دانشگاههای خوزستان نام دانشگاههای شهید چمران و علوم پزشکی اهواز، صنعتی جندی‌شاپور دزفول، علوم‌وفنون دریایی خرمشهر، کشاورزی و منابع‌طبیعی رامین خوزستان، دانشگاه صنعت نفت و واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی دزفول، مسجدسلیمان و ماهشهر در سه دوره رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی کشور از سوی ISC دیده می‌شود؛ بر این اساس مروری بر جایگاه دانشگاههای استان در رتبه‌بندی صورت گرفته از سوی ISC در هر سال انجام شد.
دوره اول رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور، 1389(2010)
در نخستین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی کشور از سوی ISC، رتبه‌بندی در سه بخش دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقات زیرمجموعه وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی زیر مجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد انجام شد که دانشگاههای تهران، صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر، علم و صنعت ایران، تربیت مدرس، شیراز، صنعتی اصفهان، فردوسی مشهد، تبریز و خواجه‌نصیرالدین طوسی به ترتیب در جایگاه‌های اول تا دهم قرار گرفتند.
از مجموع شش دانشگاه دولتی زیرمجموعه وزارت علوم در استان خوزستان، تنها دانشگاههای شهید چمران و صنعتی جندی‌شاپور دزفول حائز شاخص‌های لازم برای رتبه‌بندی شدند و به ترتیب در رتبه‌های 25 و 59 این فهرست جای گرفتند.
همچنین از مجموع 29 دانشگاه علوم پزشکی و مرکز تحقیقاتی زیرمجموعه وزارت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز پس از دانشگاههای علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی، شیراز، تبریز، اصفهان و مشهد در جایگاه هفتم قرار گرفت.
در رتبه‌بندی دانشگاههای آزاد اسلامی در این سال هم نام واحدهای آزاد اسلامی دزفول، ماهشهر و مسجدسلیمان به ترتیب در رتبه‌های 16، 45 و 58 دیده می‌شود. در این بخش که واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی کشور بر حسب کسب حداقل امتیاز لازم در جایگاه‌های یک تا 58 فهرست شده‌اند، برخی دانشگاه‌ها به‌طور مشترک در یک رتبه دیده شدند.
همچنین در رتبه‌بندی کلی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور در این سال که تمام مؤسسات در رتبه‌های یک تا 129 رده‌بندی شده‌اند، جایگاه دانشگاههای استان که در این رتبه‌بندی حضور دارند به ترتیب 30، 32، 84، 119 و 129 برای دانشگاههای علوم پزشکی اهواز، شهید چمران اهواز، آزاد اسلامی دزفول، صنعتی جندی‌شاپور دزفول و آزاد اسلامی مسجدسلیمان بوده است.
دوره دوم رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور، 1390 (2011)
در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی کشور توسط ISC در این سال تغییرات خاصی نسبت به سال 89 مشاهده نمی‌شود، اما دانشگاههای شهیدچمران اهواز و جندی‌شاپور دزفول که تنها دانشگاههای خوزستان در فهرست رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هستند، با صعودهای قابل توجه به ترتیب به رتبه‌های 15 و 63 دست یافتند. جایگاه دانشگاه علوم پزشکی اهواز نیز همانند سال گذشته بین 30 دانشگاه یا مرکز تحقیقات زیرمجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در رتبه هفتم قرار گرفت.
دوره سوم رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور، 1391 (2012)
آخرین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور توسط ISC چندی پیش منتشر شد که نسبت به دو رتبه‌بندی گذشته تغییراتی داشت. در این رتبه‌بندی، دانشگاههای صنعتی به‌طور مجزا از دیگر دانشگاههای زیرمجموعه وزارت علوم مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار گرفت. از دیگر تفاوت‌های رتبه‌بندی سال 91، رتبه‌بندی مراکز تحقیقاتی زیرمجموعه وزارت علوم و همچنین دانشگاههای هنر به‌طور جداگانه بود.
در بخش دانشگاههای صنعتی 17 دانشگاه در کشور حائز حداقل امتیاز لازم برای رتبه‌بندی شدند که دو دانشگاه صنعتی خوزستان به ترتیب دانشگاههای صنعتی جندی‌شاپور دزفول و صنعت نفت حائز رتبه‌های 12 و 17 این رتبه‌بندی شدند. در این بخش دانشگاههای صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر، علم و صنعت ایران، صنعتی اصفهان و خواجه‌نصیرالدین طوسی به ترتیب جایگاه‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص دادند.
همچنین در رتبه‌بندی دانشگاههای جامع و مراکز تحقیقات زیرمجموعه وزارت علوم، دانشگاههای کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان و علوم‌وفنون دریایی خرمشهر برای نخستین بار حائز امتیاز لازم برای حضور در رتبه‌بندی ISC شدند و بین رتبه‌های یک تا 51 این فهرست، به ترتیب در جایگاه‌های 49 و 47 قرار گرفتند. دانشگاه شهید چمران اهواز نیز با دو پله صعود نسبت به سال گذشته جایگاه 13 را به خود اختصاص داد و دانشگاههای تهران، تربیت مدرس، شیراز، فردوسی مشهد، شهید بهشتی، تبریز، اصفهان، پیام نور، شهید باهنر کرمان و گیلان هم به ترتیب در رتبه‌های یک تا 10 قرار گرفتند.
در رتبه‌بندی سال 91 دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقات زیرمجموعه وزارت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی اهواز همچنان پس از دانشگاههای علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی، شیراز، اصفهان، مشهد و تبریز در رتبه هفتم جای دارد. در این بخش نام 33 دانشگاه علوم پزشکی کشور به چشم می‌خورد که کم‌امتیازترین دانشگاه‌ها از نظر ISC دانشگاههای علوم پزشکی البرز، جیرفت و هرمزگان به ترتیب در رتبه‌های 31، 32 و 33 اعلام شده است.
همچنین 11 پژوهشگاه و مرکز تحقیقات در رتبه‌بندی امسال در بخشی جداگانه مورد ارزیابی قرار گرفتند که نامی از مراکز تحقیقات استان خوزستان در این بخش وجود ندارد.
واضح است رتبه اعلام شده برای هر دانشگاه در نظام‌های رتبه‌بندی مختلف، تأثیرات بسیاری در معرفی وجهه علمی، کیفیت آموزشی، توان تحقیقاتی و برخورداری از امکانات فیزیکی و استعدادهای انسانی آن دانشگاه خواهد گذاشت، با این حال محرک تلاش مضاعف دانشگاه‌ها در عرصه رقابت‌های علمی برای کسب جایگاه‌های بالاتر است و توسعه علمی را به دنبال خواهد داشت.
آنچه از جایگاه علمی دانشگاههای خوزستان طی سه‌دوره رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقات کشور از سوی ISC استنباط می‌شود، حکایت از روند رو به رشد، جهش‌های امیدبخش و آینده روشن مجموعه آموزش عالی استان است.
با این وجود، عدم حضور دانشگاههای استان در فهرست 10 دانشگاه نخست (به استثنای دانشگاه علوم‌پزشکی اهواز)، با توجه به جایگاه بخش‌های صنعت، انرژی، کشاورزی و خدمات استان در رتبه‌های اول تا سوم تولید کشور، تناقضی مبهم بین ارتباط دانشگاه با دیگر بخش‌های استان را آشکار می‌کند که شاید بیانگر علت اشغال فرصت‌های شغلی تخصصی در استان توسط فارغ‌التحصیلان دانشگاههای دیگر مناطق کشور و خیل فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بیکار استان باشد.
بدون شک دستیابی به این مهم مستلزم عزم و اراده‌ای جمعی از سوی مسؤولان استان برای برآورده‌سازی انتظارات جامعه دانشگاهی استان در تخصیص اعتبارات لازم جهت شتاب مضاعف در پیشبرد اهداف، آحاد مردم و همچنین جامعه دانشگاهی استان در شتابدهی بیشتر به رشد علمی دانشگاه‌ها است؛ صعود چشمگیر دانشگاههای استان در رتبه‌بندی امسال نسبت به سال‌های گذشته، امیدواری زیادی برای دستیابی به این مهم ایجاد کرده است که نویدبخش شکوفایی هرچه بیشتر علمی و تحقیقاتی سایر بخش‌های استان در سال‌های آینده خواهد بود.
گردآوری و تنظیم: مرضیه باقری، ایسنای خوزستان
کلمات کلیدی: رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی کشور، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، ISC، جایگاه دانشگاههای خوزستان در ایران، وضعیت علمی دانشگاه خوزستان، سطح علمی دانشگاه خوزستان
