مدیر کل دفتر پشتیبانی و حمایت آموزش عالی گفت:ادامه بازنگریهای درسی نیاز به حمایت و پشتیبانی بیشتر اعضای هیئت علمی دانشگاهها دارد.
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، اجرای سرفصلهای بازنگری شده دروس از مهرماه سال جاری، یکی از برنامههای جدی وزارت علوم است. این موضوع به علاوه ادامه روند بازنگریها سوژهای است که سعید قدیمی مدیر کل دفتر پشتیبانی و حمایت آموزش عالی با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس درباره آن صحبت کرده است.
مشروح مصاحبه تفصیلی با قدیمی به شرح زیر است:
فارس: کمی درباره شروع فعالیت دفتر برنامهریزی آموزش عالی توضیح دهید.
* بازنگری دروس جزو اهداف اولیه دفتر پشتیبانی و حمایت آموزش عالی
قدیمی:دفتر برنامهریزی آموزش عالی قدمتی حدود 35 ماه دارد و گزارش عملکرد این دفتر از حدود 8 آبان ماه سال 89 آغاز میشود. تا پیش از این زمان دفتر برنامهریزی و دفتر شورای گسترش در هم ادغام بودند و کسانی که با حجم فعالیتهای گسترش در ارتباط و آشنا هستند میدانند حجم فعالیتهای گسترش در آموزش عالی به قدری زیاد است که عملا اولویتها و موضوعات مرتبط با حوزه گسترش باعث میشود برنامههای آموزش عالی در زیر سایه حجم فعالیتهای گسترش محو شود.
از سال 79 تا 89 به مدت 11 سال موضوع برنامهریزی در آموزش عالی به خصوص در معاونت آموزش تقریبا اولویت خود را از دست داده بود.
این دو شورا از مهمترین شوراهای آموزش عالی و پاسخگویی تعهدات در این دو حوزه بسیار مهم بود.
فارس: اهداف این شورا از ابتدای کار به چه صورتی تعریف شد؟
قدیمی:دفتر شورای گسترش و برنامهریزی آموزش عالی از ابتدای کار دو هدف کلان را دنبال میکرد.اولین هدف این بود که برای هر حوزه تخصصی بتوانیم برنامه و سند راهبردی تولید کنیم و دومین مسئولیت این بود که بازنگری دقیقی در برنامههای درسی صورت گیرد.
*عدم بازنگری برخی از دروس بیش از دو دهه
فارس: وضعیت بازنگری دروس قبل از تشکیل کمیتههای بازنگری چگونه بود؟
قدیمی: ما در سال 89 عملا با بیش از 1000 برنامه درسی مواجه بودیم که این برنامهها حدود 20 هزار سرفصل بود. نکته قابل تامل درباره این برنامه و سرفصلها این بود که اغلب آنها عمدتا بیشتر از دو دهه مورد بازنگری قرار نگرفته بودند.
هر دوره کارشناسی یک برنامه است که هر برنامه شامل حدود 50 تا 70 سرفصل میشود. برنامه ارشد چیزی حدود 15 تا 30 سرفصل میشود و این برای دوره دکترا نیز مشابه است. ما عملا اعداد و ارقام را به سرفصلها تبدیل کردیم که از این طریق حجم کار مشخص شود و وقتی 100 برنامه را تبدیل به سرفصل میکنیم بنابراین حدود 20 هزار سرفصل داریم. اگر ما برای هر سرفصل بازنگری تنها دو منبع درسی سفارش دهیم یعنی 40 هزار منبع جدید باید معرفی شود.
بازنگری برنامههای درسی از این جهت اهمیت فوقالعادهای دارد که در دنیا برنامههای درسی را نبض و قلب تپنده ملت معرفی میکنند و در زمینههای درسی به عنوان منشور و جان نظام آموزشی تعبیر میشود. بنابراین ما در شروع کار در شرایطی قرار داشتیم که عملا ورود کردن به این بخش مسئولیت سنگینی بر عهده ما میگذاشت.
ما در ابتدای کار در قالب طرح آمایش آموزش عالی بررسیها را آغاز کردیم. مثلا به دنبال این بودیم که بدانیم مثلا یک برنامه چند دانشجو و چقدر پراکندگی در کشور دارد و متقاضیان این رشته در مقاطع تحصیلی مختلف چه وضعیتی دارند.
فارس: حاصل این بررسیها چه بود؟
قدیمی: در این بررسیها بیش از 120 هزار نفر ساعت در حال شناسایی وضع موجود، پتانسیلها و چالشهای سرفصلهای مختلف شناسایی شدند. در این راه اسناد بالادستی نیز تکلیف میکرد که حوزههای جدیدی باید شکل بگیرد.
طبق این شناساییها، برنامهریزیها وارد مرحلهای از فعالیت خود شد که بیسابقه بود و بر این اساس کمیتههایی مبتنی بر تکالیف اسناد بالادستی شکل گرفت.
فارس: کمیتههای مذکور در چه حوزههایی شکل گرفتند؟
قدیمی:در این نگاه بیش از 35 کمیته شکل گرفت که از جمله آنها کمیته گردشگری، کمیته مهندسی پزشکی، کمیته راه و ترابری، کمیته محیط زیست، کمیته آموزش و پرورش، کمیته فنی و حرفهای، کمیته دفاع مقدس و کمیته انقلاب اسلامی بودند.
* تعهد و مقبولیت مهمترین معیار انتخاب اعضای کمیتههای بازنگری
فارس: معیارهای انتخاب اعضای این کمیتهها چه بود؟
قدیمی: راهاندازی این کمیتهها عملا وقت زیادی از ما میگرفت و ما در تشکیل این کمیتهها باید عالمترین، پیشکسوتترین، جامعترین، متعهدترین و از همه مهمتر مقبولترین افراد را شناسایی و از آنها درخواست کمک میکردیم.
شناسایی این افراد عملا 6 ماه زمان برد و در حال حاضر در شرایطی هستیم که بیش از 85 کمیته تخصصی ذیل شورای برنامهریزی آموزش عالی شکل گرفته و حدود 6 هزار نفر از متخصصترین، عالمترین و مقبولترین افراد کشور در این کمیتهها به ما کمک میکنند و باید بگویم در این راه مشارکت و تاکید حداکثری اعضای هیئت علمی مسئلهای بود که در مقوله بازنگری سرفصلها بیسابقه بود.
فارس: پیش از شروع بازنگریها از حدود دو سال گذشته، سرفصلها به چه صورتی تدوین و تصویب میشد؟
قدیمی:در بازنگری دروس از ابتدای دهه 60 تا اواخر سال 79 یک رویه مشخص وجود داشت و در این راه کمیتههای آموزش عالی مسئولیت تهیه برنامهها را برعهده داشتند. آنها برنامهها را تهیه میکردند و بعد از تصویب شورای برنامهریزی این برنامهها به کل کشور ابلاغ میشد.
فارس: این روند تا قبل از شروع بازنگریها در دولتهای نهم و دهم به همین ترتیب ادامه داشت؟
قدیمی: خیر از سال 79 تا 89 تحت عنوان آئیننامه تفویض اختیار موضوع برنامههای درسی در اختیار دانشگاههای دارای هیئت ممیزه قرار گرفت و وزیر علوم اختیارات خودش را به این دانشگاهها تفویضکرد. این آئیننامه تفویض اختیار، در نوع خودش فرصتی را برای آموزش عالی به وجود میآورد که اعضای هیئت علمی کل کشور در این حوزه ورود پیدا کنند و کار از حالت متمرکز در وزارتخانه در اختیار دانشگاههای بزرگ قرار میگرفت.
* عناوین متفاوت، محتویات مشابه
متاسفانه در دوره تفویض اختیار به دانشگاهها،سیستم رصد، پایش و تعامل دقیقی در آئیننامهها طراحی نشده بود و ما بعد از 11 سال از اجرای این آئیننامه عملا با برنامههایی مواجه شدیم که عنوانهای مشابهی داشتند و 80 درصد آنها در محتوا متفاوت بودند.
همچنین برنامههایی وجود داشتند که عنوانهای متفاوتی داشتند ولی محتوای اغلب آنها به میزان قابل توجهی شبیه به یکدیگر بود. این مسئله در حوزه علوم انسانی خیلی جدیتر و عمیقتر بود.
فارس: درباره شکلگیری دوره سوم بازنگری دروس صحبت کنید.
قدیمی:در حال حاضر 30 کمیته وجود دارد که بخش قابل توجهی از آنها در دوره جدید شکل گرفت.
ما بر اساس تجاربی که در دوره اول و بر اساس تجارب به دست آمده در دوره تفویض اختیار و جمعبندی حاصل از نقاط ضعف و قوت این دو دوره، دوره سومی ایجاد کردیم که بازنگریها حتما باید با مشارکت حداکثری آحاد کشور و نه فقط اعضای هیئت علمی انجام شود به طوری که بشود شبکه گستردهای در کشور ایجاد کرد که از موازیکاریها جلوگیری شود و بتوانیم برنامههایی با هسته و کار ملی داشته باشیم که کاملا منعطف و پاسخگوی نیازهای دانشجویان، اساتید، ماموریتها و مسئولیتهای کمیتهها و گروهها باشد.
فارس: اصلیترین هدف بازنگریها در دوره سوم چیست؟
قدیمی:در این دوره فرض بر این است که هم موضوع تفویض اختیار به دانشگاهها پابرجا میماند و هم میتوانیم از ظرفیت نظارت و پایش ستاد، حداکثر استفاده را بکنیم.
فارس:دستاوردهای دوره سوم در کمیتهها تا به این جا چه بوده است؟
قدیمی:بسیاری از کمیتههای ما در دوره جدید توانستند سند و برنامههای راهبردی ارائه دهند که از جمله این کمیتهها کمیته علوم دریا، کمیته علوم پایه، کمیته کشاورزی، کمیته محیط زیست، کمیته فناوریهای نوین شامل علوم شناختی، نانو تکنولوژی، بیو تکنولوژی، انرژی و فناوری اطلاعات است.
فارس: برنامه راهبردی این کمیتهها شامل چه مواردی میشود؟
قدیمی: بسیاری از این کمیتهها در برنامه راهبردی خودشان برنامه توسعه پنج سالهای پیش بینی کردند. مثلا کمیته انرژی با یک مطالعه تطبیقی با دانشگاههای جهان و همینطور نیازسنجی بر اساس اسناد بالادستی پیشبینی کرد که باید حدود 80 رشته را در اولویت خود قرار دهد.
در این برنامه پیشبینی شده بود که حدود 20 رشته موجود که اولویت خود را از دست داده بودند حذف و حدود 20 رشته مورد بازنگری قرار گیرند و با توجه به شاخصهای 20 گانه 25 رشته جدید تدوین شود. اینها با مطالعه تطبیقی دانشگاههای جهان و ارزیابی و احصاء تکالیفی که اسناد بالادستی به همه حوزهها تکلیف کرده بود بسیاری از رشتهها را به خصوص در مقاطع تحصیلات تکمیلی ارائه کردند.
* ایجاد برنامه و سند راهبردی اولین اقدام کمیتهها
فارس: اولین وظیفهای که از سوی دفتر پشتیبانی و حمایت آموزش عالی بر عهده کمیتهها گذاشته شد، چه بود؟
قدیمی: اولین اقدام همه کمیتههای 85 گانه ما این بود که کمیتهها یک برنامه و سند راهبردی تهیه کنند. به طوری که مشخص شود جهت حرکت، مبتنی بر نیازها و برگرفته از تجربیات جهانی و هماهنگ با سایر حوزههای تخصصی باشد که این مورد بسیار بااهمیت است.
* بازنگری 7 هزار سرفصل تا به امروز
فارس: در حال حاضر بازنگری سرفصلها تا چه حدی پیش رفته است؟
قدیمی: حدود 7 هزار سرفصل در دو سال و پنج ماه گذشته مورد بازنگری و تدوین قرار گرفت و عملا در دو سال و نیم باقیمانده از برنامه پنجم حدود 13 هزار سرفصل نیز باید بازنگری شود تا طبق تکلیف فصل دوم ماده 15 قانون پنجم بتوانیم موضوع بازنگری را به نقطه مطلوبی برسانیم.
فارس: بازنگریها طبق برنامهریزیهایی که داشتید با روند مثبت پیش رفته است؟
قدیمی:طبق برنامهریزیها در حال حاضر ما قدری از برنامهها عقب هستیم چرا که باید تا این زمان میتوانستیم به 9 تا 10 هزار بازنگری سرفصل برسیم.
فارس: اصلیترین علت این عقبماندگی چیست؟
قدیمی:طبیعتا میشود ارزیابیهای مختلفی از این موضوع داشت. مهمترین مسئله این است که همچنان میتوانیم از ظرفیت بیشتری از هیئت علمی استفاده کنیم. طبیعتا از نظر پشتیبانی جا داشت پشتیبانی بیشتری اعم از پشتیبانی مالی، حمایت آئیننامهها و حمایت مجلس و دولت و بخصوص مبحث تخصصی بازنگریها صورت میگرفت.
فارس: درباره حمایت حوزه تخصصی از بازنگریها بیشتر توضیح دهید.
قدیمی:مسئله بازنگری فوقالعاده تخصصی است و کنار هر بازنگری باید یک متخصص برنامهریزی درسی وجود داشته باشد که متاسفانه در حال حاضر ظرفیت متخصصین برنامهریزی کشور پاسخگوی این نیاز نیست. تعداد متخصصین برنامهریزی فوقالعاده پایین است و این مسئله یکی از علتهای این عقبافتادگی است.
فارس:مشکلات مالی و بودجهای چقدر در عقبماندگیها تاثیر داشت؟
قدیمی: بنده صلاح نمیدانم وارد بحث تهدیدهای این حوزه شوم چرا که موضوع بازنگریها یک ترکیب ذاتی و یک وظیفه ملی است و طبیعی است که هر عضو هیئت علمی که سر کلاس حاضر میشود جزواتی را تدریس کند که کارآمد، به روز و بر اساس ارزشهای ایرانی و اسلامی باشد و لذا اگر از این منظر نگاه کنیم جا داشت اعضای هیئت علمی بیش از اینها با موضوع بازنگریها همکاری داشته باشند.
فارس:این مسئله تا چه حدی همت دانشگاهها را طلب میکند؟
قدیمی:متاسفانه دانشگاهها به دلیل دغدغههایی که دارند این موضوع را هنوز مورد اولویت قرار ندادهاند و البته باید بازنگریها یکی از اولویتهای دانشگاهها به حساب آید و اگر این اتفاق نیفتد شاید هیچگاه موضوع بازنگریها به نقطه مطلوبی نرسد.
* بودجه بازنگریها تنها دو درصد از بودجه مورد نیاز
فارس:آمار مشخص مالی درباره صرف هزینههای مورد نیاز برای بازنگریها وجود دارد؟
قدیمی:اگر برای هر بازنگری سرفصل حدود یک میلیون تومان نیاز به هزینه باشد تنها 20 میلیارد تومان برای بازنگری 20 هزار سرفصل نیاز است و باید بگوییم مبالغ صرف شده کمتر از 2 درصد این مبلغ است.
در دو سال گذشته دانشگاهی مثل دانشگاه اصفهان بیشترین هزینهها را در زمینه بازنگریها صرف کرد و یکی از بهترین دانشگاهها در حوزه بازنگریها بود. اما تا امروز بابت بازنگریها هنوز یک ریال هم به آنها پرداخت نکردیم و لازم است از همین جا بگوییم اگر اهتمام و اولویت شخص روسای دانشگاههای اصفهان و علامه طباطبایی و همچنین اعضای هیئت علمی این دانشگاهها نبود کارهایی که تا الان صورت گرفته به هیچ وجه جلو نمیرفت.
وقتی تکلیفی حدود 7 هزار سرفصل انجام شده و کمتر از دو درصد منابع مالی پرداخت شده است این نشان میدهد که اعضای هیئت علمی، معاونین، اعضای کمیتهها و روسای دانشگاهها انصافا در این زمینه کمکهای زیادی کردهاند و اگر این کمکها نبود حتما وضعیت ما خیلی بدتر از حال حاضر بود.
در این مدت دو سال و شش ماه بیش از پنج میلیون نفر ساعت در حوزه بازنگری، تدوین برنامه و تهیه سندهای راهبردی وقت گذاشتهاند و اگر انگیزه و همت این افراد نبود کار به هیچ وجه پیش نمیرفت.
* قابلیت اجرای 80 درصد بازنگریها از مهرماه
فارس:سرفصلهای بازنگری شده آمادگی اجرا شدن در مهرماه سال جاری را دارند؟
قدیمی:حدود 7 هزار سرفصل شامل 300 برنامه از مهرماه سال جاری آماده اجرا شدن در دانشگاههاست. از این تعداد حدود 80 درصد به دانشگاهها ابلاغ شده و این 300 برنامه شامل سه دسته است.
دسته اول برنامههای جدیدی است که در دفترچه سازمان سنجش با همین عنوانهای جدید ثبت شدهاند و طبیعتا از اول مهرماه لازمالاجرا هستند.
دسته دوم برنامههایی هستند که در بازنگریها عنوان آنها تغییر نکرده و با همان عنوان قدیم دانشجو میپذیرند. این دسته از برنامهها باید با محتوای جدید که قبلا به دانشگاه ها ابلاغ شده برنامههای خود را پیش میبرند و دسته سوم برنامههایی هستند که عنوان آنها تغییر کرده و سازمان سنجش در دفترچهها با عنوان قدیمی دانشجویان را پذیرش میکنند.
فارس: در این شرایط تکلیف اجرایی شدن دسته سوم دروس بازنگری شده چیست؟
قدیمی: در مورد دسته سوم این اختیار را به دانشگاهها دادیم که با همان عنوانهای قدیم یا جدید برنامهها را پیش ببرند چرا که این برنامهها مشکلات حقوقی ایجاد میکرد. اگر دانشگاه دانشجو را با برنامه و عنوان قدیم بگیرد طبق قانون دانشجو باید با همان عنوان پذیرفته شده از دانشگاه خارج شود.
* تشکیل کمیته متن باز
فارس: چرا خود اساتید اقداماتی برای به روز کردن جزواتشان نمیکنند و آیا قانون دقیقی برای اجرایی شدن این مسئله وجود دارد؟
قدیمی: اتفاقا این سوال بسیار خوبی است و ما به همین منظور کمیتهای تحت عنوان کمیته متن باز تشکیل دادیم.
وظیفه این کمیته دقیقا اجرایی کردن این مسئله است که بازنگری در سطح بیش از 70 هزار عضو هیئت علمی چگونه باید باشد. با تشکیل این کمیته ما به دنبال این هستیم که بتوانیم تعاملات را در یک شبکه مجازی ایجاد کنیم و هدف این شبکه باید تسریع ارتباطات در شبکه ملی باشد و خوشبختانه دنیا نیز تجربیات خوبی در این زمینه در اختیار ما گذاشته است.
مثلا کشورهای حوزه اتحادیه اروپا مثل طرح بولونیا، طرح برنامههای درسی را با حوزه کاربردی سطح اروپا هماهنگ کردند. این مسئله یک رصد و پایش ملی به وجود آورد و تحولات را به روز کنترل میکرد.
فارس: کمیته متن باز از چه زمانی فعالیت خود را آغا کرده اسـت؟
قدیمی:کمیته متن باز از حدود یک سال پیش کار خود را به ریاست دکتر روستا آزاد رئیس دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد. در این زمینه طرحی پیشنهاد شد که الحمدالله این طرح تصویب و بخشی از منابع مالی آن نیز تامین شد.
فارس: برنامههای این کمیته تا امروز به چه شکلی پیش رفته است؟
قدیمی:در فاز اول این طرح باید به یک زیرساخت نرمافزاری برای ورود دادهها برسد و در فاز دوم ما حدود 20 هزار سرفصل اعم از برنامههای قدیم و جدید به سیستم وارد میکنیم که در این پرتال برای همه کشور قابل رویت هستند و امکان اتصال همه اعضای علمی را در فاز بعدی در دستور کار قرار خواهیم داد.
فارس: اقدام دیگری که در راستای طرح بازنگری دروس صورت گرفته، موضوع حذف گرایشهای برخی از رشتههاست. این حذف گرایشها تا چه حد قانونی است؟
قدیمی:این سوال بسیار خوبی است اما من قبل از پاسخ دادن به این سوال باید طرح لوزی یا طرح دوکی را شرح دهم که این طرحها عملا از سالهای قبل در آموزش عالی شکل گرفتند. بر اساس این طرحها ما متوجه شدیم دنیا در حالی به سمت گسترش آموزش عالی است که در مراحل کارشناسی گرایشها را تجمیع میکند.
این طرح از مهندسی علوم پایه شروع شد. چرا که این رشته گرایشهای متعددی در رشتهای مثل مکانیک داشت. این رشته با گرایشات سیالات، جامدات، ساخت و تولید فعالیت میکرد. همچنین در کمیته ریاضی قبل از سال 89 حدود 12 رشته گرایش وجود داشت و در نهایت ما به این جمعبندی رسیدیم که گرایشات در مقطع کارشناسی تجمیع شود.
فارس: این حذف گرایشات بر چه اساسی عملی شد؟
قدیمی:با مطالعه تطبیقی که سایر دانشگاههای جهان انجام داده بودند به این نتیجه رسیدیم که رشتهها در کارشناسی ارشد نیز در حال گسترش است هر چند هدف اصلی ما حذف گرایشات در مقطع کارشناسی بود.
فارس: حذف گرایشات چه نفعی برای دانشجویان داشت؟
قدیمی:ما به این نتیجه رسیدیم که هرچه گرایشها در مقطع کارشناسی تجمیع شود قابلیت به کارگیری دانشجویان در جامعه بیشتر میشود و این موضوعی بود که به اشتغال دانشجویان پس از فارغالتحصیلی کمک زیادی میکرد.
تجربه ثابت کرد مثلا در رشته روانشناسی به جای خرد کردن رشته تحت عناوین روانشناسی بالینی، روانشناسی صنعتی و روانشناسی کودکان استثنایی میتوانیم با تجمیع این رشتهها استفاده بیشتری از فارغ التحصیلان این رشته در جامعه کنیم. چرا که تنها عناوین متفاوت بود و محتوای اکثر سرفصلهای این گرایشات یکسان بود.
فارس: اگر بخواهید یک جمعبندی از مبحث بازنگری دروس داشته باشید، این موضوع را به چه شکل توصیف میکنید؟
قدیمی: در یک جمعبندی کلی باید بگویم موضوع بازنگری برنامههای درسی یک تکلیف ملی است. این اقدام جزو برنامههای پنجساله برنامه پنجگانه کشور است و بیش از دو دهه است که این مسئله در آموزش عالی اولویت خاصی نداشته است.
اما باید بگوییم با توجه به رشد خیلی خوب تولیدات علمی کشور امروز بهتر از هر زمان دیگری میتوانیم این اقدام را انجام دهیم و باید بتوانیم از ظرفیت تولید علم کشور و تجربه بیش از گذشته تولیدات علمی جهان استفاده کنیم.
همچنین مطابقت این دروس با ارزشهای ایرانی و اسلامی یکی از مهمترین اهداف بازنگریهاست و ما مدعی هستیم در هیچ دورانی به اندازه شرایط حال حاضر فضا برای ایجاد یک نهضت تحت عنوان نهضت تولید متن در آموزش عالی مهیا نبوده است.
فارس: چقدر به ادامه بازنگریها در دولت جدید امیدوار هستید؟
قدیمی:بنده مطمئن هستم در دولت جدید نیز بازنگری دروس به عنوان یکی از اولویتها قرار خواهد گرفت. چرا که ضرورت اصل موضوع بازنگری، فارغ از اختلافنظرها و سلیقهها، در آموزش عالی یک وفاق ملی در اصل ضرورت پرداختن به این مسئله وجود دارد. به همین دلیل هر دولتی با هر سلیقهای وقتی مدیریت آموزش عالی را برعهده بگیرد باید به صورت جدی به آن بپردازد.
فارس: پیشنهادی هم برای وزیر جدید آموزش عالی در حوزه کاری دفتر پشتیبانی و حمایت آموزش عالی دارید؟
قدیمی:سه بحث برای اولویت آینده آموزش عالی باید مدنظر قرار گیرد.
اولین مورد تکمیل کردن برنامهها و سندهای راهبردی در حوزههای 85 گانه تخصصی شورای برنامهریزی آموزش عالی است.
مورد دوم دنبال کردن موضوع بازنگری کارهای ناتمام کمیتهها است که اهمیت فوقالعادهای دارد.
و در نهایت موضوع برگزیدگان علمی و بحث استعدادهای درخشان است که اعم از برگزیدگان دانشآموزی، دانشجویی، اساتید و شناسایی، هدایت، جذب و به کارگیری از ظرفیتهای آنها برای ارتقاء منافع ملی کشور از اهمیت بالایی برخوردار است.
کلمات کلیدی: بازنگری دروس، تشکیل کمیته متن باز، فعالیت مستقیم اساتید، ادامه بازنگریها در دولت جدید، آینده آموزش عالی، حذف گرایشات رشته های تحصیلی