رئیس ستاد توسعه فناوری نانو جدیدترین طرح‌های کشور برای ورود به حوزه فناوری نانو را اعلام کرد.
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، فناوری نانو رشته‌ای از دانش کاربردی و فناوری است که رشته‌های گسترده‌ای را با موضوع مهار ماده یا دستگاه‌های در ابعاد کمتر از یک میکرومتر پوشش می‌دهد.
در واقع نانو تکنولوژی فهم و به کارگیری خواص جدیدی از مواد و سیستم‌هایی در این ابعاد است که اثرات فیزیکی جدیدی از خود نشان می‌دهند.
نانوفناوری یک دانش میان‌رشته‌ای است و به رشته‌هایی نظیر مهندسی مواد، پزشکی، داروسازی و طراحی دارو، دامپزشکی، زیست‌شناسی، فیزیک کاربردی، ابزارهای نیم رسانا، شیمی ابرمولکول و حتی مهندسی مکانیک، مهندسی برق و مهندسی شیمی نیز مربوط می‌شود.
تحلیلگران بر این باورند که فناوری نانو، فناوری زیستی (Biotechnology) و فناوری اطلاعات (IT) سه قلمرو علمی هستند که انقلاب سوم صنعتی را شکل می‌دهند و پیشرفت کشورها در زمینه فناوری نانو می‌تواند در پیشرفت علمی در دنیا مؤثر باشد.
کشور ایران نیز با توجه به حساسیت علم نانو، با تشکیل ستاد توسعه نانوفناوری گام به حوزه فناوری نانو نهاده است که در این رابطه با سعید سرکار رئیس ستاد توسعه نانوفناوری گفت‌وگویی داشته‌ایم.
سرکار با اعلام جدیدترین فناوری‌های کشور در حوزه نانو در رابطه با چگونگی شکل‌گیری ستاد توسعه نانو و وضعیت علم نانوفناوری در کشور توضیحاتی را ارائه داد و از چشم‌انداز آینده کشور در حوزه نانو سخن گفت.
به گفته سرکار در سال 2012، 46 درصد از اختراعات بین المللی کشور به اختراعات فناوری نانو اختصاص یافته بود و رتبه کشور ما با رشد بسیار ایده‌آل از مقام 56 دنیا در سال 2000 به رتبه 17 در سال 2012 رسیده است.
فارس: تشکیل ستاد توسعه نانوفناوری در کشور به چه صورت بوده است؟
سرکار: از سال 80 مطالعاتی در مورد اهمیت این فناوری و سیاست‌ها و برنامه‌های کشورهای مختلف در حوزه فناوری نانو شروع شد. بررسی‌ها نشان می‌داد که این فناوری نقش بسزایی در تحول صنعت خواهد داشت و می‌توان بر پایه این فناوری، اقتصاد دانش بنیان را شکل داد. از این رو ترویجی در سطح تصمیم‌گیران و سیاستگذاران کشور برای اطلاع رسانی این یافته‌ها شکل گرفت. همچنین فعالیتهای محققان کشور در این فناوری بررسی شد. این قبیل مطالعات و برنامه‌های ترویجی در سال‌های 81 و 82 ادامه یافت و در نهایت در سال 82، با شناسایی فناورى‌نانو به عنوان یک فناوری دارای اولویت ملى، ستاد ویژه توسعه فناورى نانو به منظور پیگیری توسعه این فناوری در کشور تشکیل شد.
دیدگاه ستاد برای توسعه فناوری نانو، تدوین چارچوب فعالیت بلندمدت کشور در این حوزه بود و در این مسیر، برنامه راهبردى ده‌ساله فناورى نانو در این ستاد تهیه شد و در مرداد ماه سال 84 به تصویب هیئت دولت رسید.
این سند با عنوان «سند راهبرد آینده» قرار گرفتن در میان 15 کشور برتر جهان در حوزه فناورى‌نانو و تلاش براى ارتقاء مداوم این جایگاه به منظور تولید ثروت و بهبود کیفیت زندگی مردم را هدف‌گیرى کرده است.
فارس: چشم انداز فناوری نانو در کشور چیست؟
سرکار: عزم جدی کشور برای توسعه فناوری نانو از سال 82 با ایجاد ستاد توسعه فناوری نانو شکل گرفت. ستاد در اولین قدم، برنامه‌ای ده ساله در چارچوب سند چشم انداز 20 ساله کشور تدوین کرد. این سند که به نام سند راهبرد آینده نام گرفته در سال 84 در هیئت وزیران تصویب و از همان سال به اجرا درآمد. در این سند تصریح شده که جمهوری اسلامی ایران در سال 1394 کشوری است توسعه یافته در فناوری نانو با جایگاه مناسب در بین 15 کشور برتر در دنیا. همچنین در چشم انداز ده ساله فناوری نانو، پنج ویژگی برای کشور در سال 1394 به تصویر کشیده شده است.
سرکار منابع انسانی متخصص در فناوری نانو، زیرساخت بومی و پیشرفته در فناوری نانو، تعاملات داخلی و بین المللی موثر و سازنده، مولد ارزش افزوده اقتصادی حاصل از فناوری نانو و توان رقابت در سطح جهان را به عنوان 5 ویژگی کشور در حوزه نانو در سال 1394 برشمرد.
فارس: برنامه‌ریزی‌ها برای توسعه فناوری نانو در کشور و تحقق چشم‌انداز ترسیم‌شده چگونه است؟
سرکار: مجموع فعالیت‌ها و اقدامات ستاد در سال‌های 82 تا 86، سبب بسط الگوی ستاد و تأسیس ستادهای فناوری‌های راهبردی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 87 شد.
با تکیه بر تجربه اجرای سند راهبرد آینده در دو دوره سه‌ساله، ستاد در ویرایش تکمیلی جدیدی از این سند، اقدام به بهبود برنامه‌ها و تدوین سند تکمیلی سوم برای سال‌های 1390 تا 1393 کرد.
رویکرد تجاری‌سازی و توسعه صنعتی بر پایه فناوری نانو از مهم‌ترین نقاط تمرکز سند تکمیلی سوم هستند. در این سند، هشت برنامه پیش‌بینی شده و متناظر با هر برنامه، کارگروهی اجرای آن را در دبیرخانه ستاد پیگیری می‌کند.
این برنامه‌ها ترویج و آموزش عمومی نانو برای افزایش مشارکت ذی‌نفعان در توسعه و به کار گیری فناوری نانو، فراهم‌سازی و تقویت زیرساخت‌های لازم برای توسعه همه‌جانبه، به هنگام، متوازن و پایدار نانو، ارتقاء همکاری‌ها و تعاملات بین‌المللی، توسعه و بهره‌مندی از سرمایه‌های انسانی نانو و ارتقاء تحقیقات مسئله‌محور، راهبری تحقیقات هدفمند نانو برای دستیابی به فناوری‌های کلیدی، تسهیل و تسریع تجاری‌سازی از طریق فراهم‌سازی خدمات توسعه فناوری مورد نیاز فناوران و شرکت‌های دانش‌بنیان، ارتقاء صنایع با به کارگیری فناوری نانو و گسترش بازار نانو و سیاست‌گذاری و ارزیابی اهداف، راهبردها، سیاست‌ها، برنامه‌ها و نهادهای نانو هستند.
فارس: با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای تحقق چشم انداز در حال حاضر وضعیت فناوری نانو در کشور چگونه است؟
سرکار: بعد از گذشت هشت سال از اجرای سند راهبرد آینده می‌توان نگاهی به مهم‌ترین شاخص‌های توسعه کشور در این فناوری داشت.
* 9 صنعت کشور از مزایای فناوری نانو بهره‌مند هستند
سرکار: در بخش صنعت، شرکت‌های تولیدی که فعالیت آنها در حوزه فناوری نانو مورد بررسی و تائید قرار گرفته است به 118 شرکت می‌رسد. این شرکت‌ها 152 محصول نانو تولید می‌کنند که شامل محصولات نهایی، واسطه، نانومواد و تجهیزات پیشرفته فناوری نانو است، علاوه بر آن شرکت‌های زیادی هستند که در حال تحقیق و توسعه محصولات نانو هستند که با ورود محصولات آنها به بازار آمار آن اعلام می‌شود.
صنایع کشاورزی، ساختمان، نانومواد، محیط زیست و آب، بهداشت و سلامت، انرژی، خودرو و نساجی از صنایعی هستند که در حال حاضر از نانوفناوری استفاده می‌کند.
* در سال 2012، 46 درصد از اختراعات بین المللی کشور به اختراعات فناوری نانو اختصاص یافته بود
در بخش توسعه فناوری، 32 مرکز رشد کشور پذیرای 103 واحد فناور نانو هستند. همچنین تاکنون 121 اختراع فناوران کشور در دفاتر بین المللی ثبت اختراع امریکا و اروپا به ثبت رسیده است. در سال 2012، 46 درصد از اختراعات بین المللی کشور به اختراعات فناوری نانو اختصاص یافته بود.
در بخش سرمایه‌های انسانی نانو، هم اکنون بیش از 2 هزار هیئت علمی در پژوهش نانو در 92 دانشگاه و پژوهشگاه کشور فعال هستند. تاکنون بیش از 6 هزار و 500 پژوهشگر در مقطع کارشناسی ارشد و بیش از یک هزار پژوهشگر در مقطع دکتری در حوزه فناوری نانو دانش آموخته شده‌اند.
در تولید علم نانو، کشور در شاخص تعداد مقالات منتشر شده در مجلات معتبر بین‌المللی کشور در سال 2012 رتبه هشتم دنیا و اول خاورمیانه را به خود اختصاص داد، این در حالی است که در سال 2000 کشور در این شاخص رتبه 56 دنیا و چهارم منطقه را دارا بود. در شاخص تعداد ارجاعات به مقالات بین‌المللی محققان، کشور در سال 2012 رتبه هفدهم دنیا و اول منطقه را به خود اختصاص داد.
* نانو در 43 دانشگاه کشور تدریس می‌شود
در حال حاضر 29 دانشگاه از جمله دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، صنعتی شریف، سیستان و بلوچستان؛ علوم پزشکی تهران؛ صنعتی سهند تبریز و غیره دارای مقطع کارشناسی ارشد در رشته‌های نانوشیمی، نانوفیزیک، مهندسی شیمی، نانوزیست فناوری و MEMS هستند.
همچنین 14 دانشگاه در مقطع دکتری تخصصی دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، صنعتی شریف، علوم پزشکی تهران، رازی کرمانشاه، زنجان و غیره دانشجو می‌پذیرند. در این دانشگاه‌ها نانوفناوری در قالب رشته‌های نانومواد، نانوالکترونیک، نانوفیزیک و غیره ارائه می‌شود.
از جمله فعالیت‌هایی که در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در قالب کارگروه توسعه فناوری دنبال می‌شود می‌توان به راهبری تحقیقات هدفمند نانو برای دستیابی به فناوری‌های کلیدی، خلق فناوری‌های کلیدی نانو، ایجاد تمرکز در فعالیتهای تحقیقاتی حول اولویت‌های فناوری نانو کشور، توسعه فناوری‌های توانمندکننده صنایع منتخب، شبکه سازی محققان و متخصصان در قالب شبکه‌های سرآمدی اشاره کرد.
همچنین مواردی نظیر طرح تولید نیمه صنعتی ماژول‌های خورشیدی فوتوولتائیک مبتنی بر فناوری نانو(رنگدانه‌ای) که همان نسل سوم پنل‌های خورشیدی فتوولتائیک از جدیدترین مباحث روز دنیا هستند که در قالب پروژه‌های توسعه فناوری در ستاد نانو دنبال می‌شود.
طرح تولید نیمه صنعتی ممبران‌های پلیمری نانوفیلتراسیون برای تصفیه آب که از جمله طرح‌های استراتژیک و ملی محسوب می‌شود، نیز یکی دیگر از طرح‌هایی است که در ستاد نانو پیگیری می‌شود.
تولید نیمه صنعتی ساخت غشاهای سرامیکی با منافذ نانومقیاس برای جداسازی گازها و تصفیه مایع، تولید نیمه صنعتی نانو رنگدانه ضد خوردگی با هدف کاهش و کنترل فرایندهای خوردگی به ویژه در نوار جنوبی و شمالی کشور و تولید نیمه صنعتی شیشه‌های هوشمند مبتنی بر فناوری نانو با هدف کاهش اتلاف انرژی و مصارف خاص نیز در دستور کار ستاد توسعه نانو است.
همچنین ستاد توسعه فناوری نانو برای کنترل آفت‌های بسیار مهم محصولات باغی کشور، طرح تولید سم نانو باکتریوسین را درنظر گرفته است.
طرح تولید آزمایشگاهیLab on a Chip با کاربرد در حوزه سلامت و پزشکی، طرح توسعه ساخت فلزات نانوساختار به روش ذوب و ریخته‌گری و طرح توسعه دانش فنی ساخت نانوکامپوزیت‌های آلومینیوم – نانوتیوب به روش آلیاژسازی مکانیکی نیز از دیگر طرح‌های مورد بررسی در ستاد نانوی کشور است.
* جدیدترین طرح‌های کشور در حوزه نانوفناوری
فارس: برای ورود به حوزه نانوفناوری، جدیدترین طرح‌های کشور چیست؟
سرکار: جدیدترین طرح‌های کشور برای ورود به حوزه فناوری نانو که در این ستاد در حال بررسی است و از جدیدترین مباحث روز دنیا نیز محسوب می‌شوند، طرح‌هایی نظیر الکترونیک چاپی (Printed Electronic) و RFID، تولید نیمه صنعتی نانوسلولز، ساخت دیودهای نور افشان رنگ سفید(OLED) است.
تاکنون طرح تصفیه آب نیز با استفاده از سیستم نانوفیلتراسیون در تصفیه‌خانه شهر ملاثانی از توابع اهواز با ظرفیت 300 متر مکعب در روز توسط بخش خصوصی داخلی، طراحی، ساخت و نصب و راه اندازی شده است و گزارش‌ها حاکی از بکارگیری این سیستم در چند تصفیه خانه دیگر کشور است.
فارس: جدیدترین طرح‌های کشور در حوزه نانو پزشکی چه طرح‌هایی است؟
سرکار: در حال حاضر در حوزه نانوپزشکی چندین محصول وارد بازار شده است که از آن جمله می‌توان به نانو داروی ضدسرطان سینادوکسوزوم اشاره کرد که به مرحله بهره‌برداری رسیده و وارد بازار شده است. افزون بر این تعدادی محصول شامل محلول‌های شستشو ضدباکتری، اسپری‌ها و بانداژهای ضد باکتری نیز به تولید رسیده است.
همچنین تعدادی از طرح‌ها نیز در حال طی مراحل پژوهشی برای رسیدن به محصول نهایی و ورود به بازار هستند که از آن جمله می‌توان به داروی ضدعفونت‌های قارچی (لیشمانیا) و داروی نانوپروفن اشاره کرد.
از سوی دیگر تعدادی پروژه نیز در زمینه تولید داروهایی با منشأ گیاهی و مبتنی بر فناوری نانو در حال بررسی و انجام مطالعات اولیه است که در آینده‌ای نزدیک به مرحله اجرا خواهد رسید.
در زمینه‌های دیگر مرتبط با این حوزه نیز دو محصول نخ و کاشی ضدباکتری به تولید صنعتی رسیده‌اند.
در حوزه تجهیزات پزشکی و ابزارآلات پزشکی نیز اقدامات خوبی انجام شده است به طوریکه دستگاه تصویربرداری اسپکت حیوانی با قابلیت کاربرد در حوزه های نورولوژی، تشخیص و درمان، ایمینولوژی و کاردیولوژی و دستگاه اسپکتروسکوپی جرمی زمان پرواز با قابلیت کاربرد در حوزه‌های دارویی، محیط زیست، تولیدات مواد غذایی، شناسایی سموم و غیره تولید شده است.
دستگاه برش نگار فلورسنت مولکولی با قابلیت کاربرد در حوزه‌های پژوهشی و بالینی، دستگاه همگن ساز فراصوت (Ultrasound) با قابلیت کاربرد در تولید سوسپانسیون‌ها و امولسیون‌های دارویی، تولید نانومواد و واکنش‌های شیمیایی و دستگاه لایه نشانی پلاسما با قابلیت ایجاد پوشش‌های سخت بر روی ابزارآلات پزشکی و جراحی از دیگر طرح‌های حوزه پزشکی در بخش نانو است.
کلمات کلیدی: حوزه نانوفناوری، طرح های حوزه نانوفناوری، طرح های جدید حوزه نانوفناوری، نانوفناوری، نانو، مزایای فناوری نانو، فناوری نانو
