چگونه در تدریس خود بهره وری لازم را داشته باشیم؟

در این بخش در پاسخ به سوال (چگونه در تدریس خود بهره وری لازم را داشته باشیم) و در رابطه با تدریس موفق، پربازده و موثر مطالبی ارائه می گردد.

پیشنهاد ویژه ایران مدرس: چگونگی کسب درآمد بالا از کار و شغل تدریس خصوصی

همانطور که می دانیم روش تدریس یا چگونگی ارائه ی درس در فرآیند " یاددهی – یادگیری " از اهمیت به سزایی برخوردار است . روشهای نو و بدیع ، شیوه های تازه و دستاوردهای مهم در آموزش باید تکیه گاه معلم باشد . عصای معلم همین دانش و روش است ، دانش و روشی سودمند که اگر ما معلمان بتوانیم این دو عنصر را به بهترین وجه در اختیار داشته باشیم می توانیم معماران محیطی شاد و مفرح و پویا و مفید برای خود و دانش آموزانمان باشیم علاوه بر این اگر روش تدریسی که مورد استفاده قرار می گیرد به خوبی انتخاب و اجرا شود بدون شک خلاقیت دانش آموزان نیز مجال پرورش پیدا می کند ، در نتیجه روشهای یادگیری به دانش آموزان آموزش داده می شود و آنان می دانند که " چگونه یاد بگیرند که یاد بگیرند . "

البته علاوه بر روش تدریس ، روند آموزشی مفید زبان انگلیسی به ضرورت های زیر وابسته است که عبارتند از :

الف ) معلم و دانش آموز ب ) روشهای برتر تدریس

ج ) امکانات آموزشی د ) برنامه ریزان آموزشی

که در ادامه به توضیح مختصری در این باره می پردازیم :

ارائه ی موضوع :

الف ) معلم و دانش آموز : معلمان در مقام طراح آموزشی در چند گروه قرار می گیرند که با شناخت ویژگیهای خاصی ، حرفه ای یا غیر حرفه ای بودن آنان مشخص می شود :

1 – معلمان حافظه گرا و غیر حرفه ای : این معلمان فراگیران را آدم ماشینی فرض می کنند و می کوشند مغز آنان را مانند مخزن ، پر کنند و به کاربرد آموخته ها اهمیت نمی دهند یعنی به حد و حیطه ی دانش اکتفا می کنند ، به تولید و خلاقیت اهمیت نمی دهند به هر دانش آموزی که بتواند فقط حفظ کند اهمیت بیشتری می دهند .

2 – معلمان معلم مدار غیر حرفه ای : که خود را تنها فرمانده ی کلاس می دانند ، دوست دارند همه چیز از زبان آنها گفته شود و دانش آموزان ، منفعل و شنونده باشند . تدریس می کنند و دانش آموزان یاد می گیرند، بنابراین فرآیند دو سویه" یاد دهی – یاد گیری " در کلاس آنان اتفاق نمی افتد ، راه یادگیری را آموزش نمی دهند و فقط یاد دادنی ها را ارائه می دهند .

3 – معلمان عمل گرا ( حرفه ای ) : این معلمان برای بروز خلاقیت و ابتکار ، آموزش می دهند و دانش آموزان را به خود آموزی و خود راهبری هدایت می کنند ، به تجزیه و تحلیل مفاهیم می پردازند و به دنبال مغزهای نو جو می گردند و خلاصه این که برای کیفیت اعمال ، ارزش قائلند ، نه برای کمیت آنها . شیفته و عاشق خود جوشی فراگیران هستند ، دانش آموز مدار هستند ، به استعدادها و علایق دانش آموزان توجه دارند ، سعی می کنند از روشهای برتر برای تدریس بهره گیرند و با دانش آموزان خود روابط خوبی داشته باشند تا بتوانند در دل و ذهن آنها نفوذ کنند .

حال خودمان قضاوت کنیم جز کدام یک از این سه دسته هستیم !؟

پیشنهاد می شود مقاله راهنمایی ثبت نام برای تدریس خصوصی و جذب شاگرد را هم بخوانید.

یک معلم موفق برای داشتن تدریس برتر بایستی به عوامل زیر توجه کند :

1 – قوانین عمومی روانشناسی 2 – روانشناسی گروههای سنی گوناگون 3 – ویژگیهای گروههای دانش آموزان مورد نظر 4 – روانشناسی ویژگیهای فردی 5 – آشنایی با مـهـارتـهای مـخـتـلف زبـان (Listening , Speaking , Reading , Writing ) 6 – حافظه و روانشناسی یادگیری 7 – آشنایی با روشهای صحیح ارزشیابی

آیا واقعا برای اینکه بتوانیم محیطی مناسب جهت یادگیری زبان در کلاس فراهم نماییم و دانش آموزان را به اهداف آموزشی زبان برسانیم عوامل فوق را مد نظر داریم !؟

در امر آموزش بایستی دانش آموز به عنوان محور باشد و در مراحل اولیه یادگیری زبان در این مورد دقت کافی شود زیرا مهمترین و بهترین نگرش زبان را اولین معلمی که با دانش آموز برای اولین بار برخورد می کند به وجود خواهد آورد و به قول معروف معلم زبان دوره راهنمایی می تواند دانش آموز را به زبان علاقه مند کند و یا وی را از زبان گریزان نماید . بدین منظور معلم برای ایجاد انگیزه قوی در دانش آموزان باید به عوامل زیر توجه کند :

1 – متنهایی که به دانش آموزان داده میشود بایستی جالب و مورد علاقه آنها باشد .

2 – نوع فعالیتی که از دانش آموز خواسته می شود بایستی متنوع و مهیج باشد .

3 – بین فعالیتهای خواسته شده از دانش آموز و هدف نهایی که می خواهیم به آن برسیم بایستی تناسب آشکار وجود داشته باشد .

4 – به پیشرفت دانش آموزان هر چقدر کم بایستی بها داده شود .

5 – معلمانی که از ویژگیهای فردی و اجتماعی مطلوبی بین دانش آموزان خود برخوردار باشند و با همه شاگردان خود عادلانه رفتار کنند و به تدریس عشق بورزند انگیزه ی یادگیری را در دانش آموزان دو چندان می کنند .

6 – به میزان علاقه دانش آموزان بایستی توجه زیادی نمود ، دانش آموزان باید به کلاس احساس تعلق داشته باشند و معلم را به عنوان تنها منبع قابل اعتماد و تنها پناهگاه مشکلات خویش در نظر بگیرند . بدین ترتیب علاقه مندی آنان به کلاس و موضوعات درسی روز به روز افزایش می یابد .

7 – معلم برای ایجاد انگیزه بیشتر در دانش آموزان بایستی با آخرین اطلاعات روز آشنا بوده و بتواند درباره اهمیت درس زبان برای دانش آموزان خود اطلاع رسانی نماید .

به طور خلاصه می توان گفت که یک معلم بهره ور باید ویژگی های زیر را داشته باشد:

1- احساس تعهد و پذیرش مسئولیت تمامی فعالیتهایی که در کلاس انجام می شود.

2- داشتن انگیزه، اعتماد به نفس، شوق و علاقه ی وافر به تدریس

3- شناخت کامل از نحوه ی یادگیری دانش آموزان

4- استفاده بهینه از زمان

5- توانایی بازنگری و اصلاح فعالیتهایی که در کلاس انجام میشود در جهت بهبود مستمر فعالیتها

6- خلاقیت و نوآوری در تدریس و ایجاد محیطی پر تحرک و نشاط اور برای دانش آموزان

7- به کارگیری راه کار های مناسب در جهت ارتباط محتوای آموزشی با زندگی دانش آموزان

8- تلاش در جهت افزایش و به کارگیری مادام العمر دانش آموخته شده توسط دانش آموزان

9- جلوگیری از تمامی اموری که به نحوی فرایند یادگیری را برای دانش آموزان دشوار میسازد.

10- داشتن دانش عمیق از موضوعات درسی و به روز نمودن مداوم آن.

مطالعه این مقاله هم مفید است: نکات تدریس خصوصی (ویژه مدرسین و اساتید تدریس خصوصی)

علاوه بر معلم ، جامعه ، رسانه های گروهی و اجتماع فرهنگی نیز باید تلاش کنند که دانش آموزان به ضرورت یادگیری زبان خارجه پی برده و جهت تقویت آن کوشا باشند .

ب ) روشهای تدریس : روشهای تدریس از زوایای گوناگون قابل تقسیم بندی است که یکی از این تقسیم بندی ها بر اساس روشهای فعال و غیر فعال است :

1 – روشهای غیر فعال و یک سویه : تعدادی از روشهای تدریس دانش آموزان را منفعل و معلمان را فعال می کنند . این روشها اکتشافی نیستند و خسته کننده و ملال آورند. این روشها معمولا در درون روشهای محوری قرار می گیرند و بخش کوچکی از تدریس را شامل می شوند مانند : روش سخنرانی ، توضیحی و ...

2 – روشهای فعال و دوسویه : بعضی از روشهای تدریش معلم و فراگیران را به نحو مطلوب فعال می کند و " یاد دهی – یاد گیری " دو طرفه است . در این روشها مطالب و مفاهیم با مشارکت و همفکری معلم و دانش آموزان کشف می شود و هر یک از روشهای انتخابی ، محور تدریس قرار می گیرد مانند : روش استقرایی ، حل مساله ، بحث گروهی و مباحثه ای ، کاوشگری ، روش مقایسه ای ، ایفای نقش ، و بارش مغزی .

بنابراین برای انتخاب روش تدریس بایستی به بعضی نکات زیر توجه کنیم :

1 – هدفهای درس را بررسی و هدف کلی را مشخص و بر اساس حیطه های یادگیری تقسیم بندی کنیم ( طرح درسی به شکل ذهنی یا عینی و مکتوب تهیه نماییم )

2 – امکانات و وسایل موجود را بر آورد کنیم و متناسب با آنها شرایط را برای اجرای روش مورد نظر آماده سازیم .

3 – در روش تدریس نقش دانش آموزان را به طور جدی در نظر گرفته ، آنها را فعال تر کنیم .

4 – از روشهای اکتشافی و فرصت تفکر که به تولید دانش و خلاقیت منجر میشود استفاده کنیم و در امر یادگیری ، ما به عنوان تسهیل کننده و هادی عمل نماییم .

پیشنهاد می کنیم مقاله عوامل موثر در تدریس خوب و موفق و روشهای نوین و پویای تدریس را هم مطالعه نمائید.

هر چند که روش آموزش زبان هم همچون سایر علوم در طی چند سال اخیر پیشرفتهای چشم گیری داشته و قدم های موثری در این زمینه برداشته شده است اما برای رسیدن به هدف اصلی آموزش زبان که به کار بردن صحیح گفتار می باشد به تلاش و همت بیشتری نیاز هست . آموزش نوشتار و انجام تمرینها برای پی بردن به میزان درک مطالب توسط دانش آموزان باید زمانی آغاز شود که به هدف اصلی آموزش زبان یعنی گفتار رسیده باشند چرا که زبان در درجه اول برای سخن گفتن است و معلمان بایستی دانش آموزان را در رسیدن به این مهم یاری کنند .

حال سوال این است که برای اینکه معلم بتواند دانش آموزان را در زبان گفت و شنود تمرین حقیقی بدهد چه باید بکند ؟ برای تحقق این امر رعایت دو شرط زیر لازم است :

نخست این که دانش آموزان باید هنگام کاربرد زبان ( گفت و شنود ) از منابع واژگانی و دستوری خاص این زبان استفاده کنند و دوم اینکه این زبان باید خاصیت گفت و شنود طبیعی داشته باشد یعنی خود دانش آموزان ضمن روند تبادل مستقیم اندیشه با معلم یا دیگر دانش آموزان ، گفت و شنود را پدید آورند . البته در این راه نباید پنداشت که ترغیب دانش آموزان به باز آفرینی جملات و متون خارجی که از حفظ یاد گرفته اند گفتار شفاهی آنان را به درستی تقویت می کند .

متاسفانه در مدارس به ویژه در سالهای اولیه یادگیری زبان یعنی دوره راهنمایی دانش آموزان به حفظ مکالمه های کتاب ترغیب می شوند و این کار عملا نفعی ندارد و از طرفی دانش آموزان را خسته می کند و به قول متخصصان و صاحب نظران علوم روانشناسی و یادگیری ، این کار جز خستگی مفرط چیزی به همراه ندارد و عملا یادگیری صورت نمی گیرد .

به منظور تقویت گفتار شفاهی باید به دانش آموزان این امکان داده شود که سخنان معلم و دیگر دانش آموزان را بشنوند و گفتار شفاهی را در موقعیت های مختلف باز آفرینی کنند .

لذا دانش آموزان را بایستی مستقیما در دستگاه زبان غوطه ور سازیم و تا حد ممکن از زبان مادری او کمک نگیریم و تقابل های موجود در تمام سطوح آوایی ، دستوری و واژگانی را به کمک تکرار فراخوان به دانش آموزان بیاموزیم .

از طرفی ترجمه به زبان مادری نباید استفاده شود . زیرا تجربه نشان داده است هنگامی که دانش آموزان از ترجمه برای کمک به فهمیدن استفاده می کنند در حقیقت ترجمه را می فهمند نه متن انگلیسی را و متن انگلیسی هم چنان نا مفهوم باقی می ماند .

استفاده از گفت و گو در تدریس مزایا و محاسن بسیار زیاد دیگری نیز دارد . به نقل از پروفسور تایون استفاده از گفت و گو در زبان انگلیسی دارای مزایای زیر است : - مشاهده کنید: دانلود کتب آموزشی زبان

1 – از نظر روانشناختی : به کاربردن گفت و گو در موقعیت های مختلف تداخل زبانی را به حد اقل می رساند و این روش فعالیت شخصی دانش آموز را بسیار آسان می کند . ( منطور از تداخل زبانی ، تداخل با زبان مادری است )

2 – از نظر تربیتی : باید قبول کرد که تدریس زبان بر پایه گفت و گو دانش آموزان را به خصوص در سالهای اولیه یادگیری (دوره راهنمایی) بسیار علاقه مند می کند که تلاش کنند تا به زبان جدیدی که یاد می گیرند حرف بزنند .

3 – از نظر زبانی : هدف اصلی اموزش زبان انگلیسی ، گفتار است که قواعدش از قواعد نوشتاری بسیار ساده تر می باشد .

4 – گفت و گو وقتی خوب ساخته شده باشد به یاد گیری ساخت های زبانی که با موقعیت های مختلف همراهند بسیار کمک می کند .

ج ) امکانات آموزشی : آموزش زبان به فضای آموزشی متفاوتی از سایر دروس احتیاج دارد و علاوه بر عوامل محیطی همچون نور ، دما ، و ... نیاز به فضا و موقعیت خاصی دارد. در کلاس زبان دانش آموزان باید به صورت دایره یا نیم دایره بنشینند ، تا یک دیگر را ببینند و جهت تقویت مهارتهای مختلف از جمله گفتار با یکدیگر در تعامل باشند . استفاده از تکنولوژی روز ( نمایش فیلم ، ضبط صوت ، آزمایشگاه زبان ، کامپیوتر ، وسایل کمک آموزشی بصری همچون لوح ، کارت ، جدول ، نمودار و تصویر ) می تواند برای آموزش زبان بسیار حایز اهمیت باشد .

د ) برنامه ریزان آموزشی : همه جامعه ی فرهنگیمان هدف تقویت آموزش را خواهانند که این مهم با برنامه ریزی برنامه ریزان تعلیم و تربیت تحقق می یابد .

مشکل عمده تمام دبیران در مدارس این است که ساعات تدریس زبان کم می باشد و متناسب با حجم کتابهای درسی نیست و معلم قادر به تقویت تمامی مهارتهای مورد نظر در زمینه آموزشی به صورت کامل نمی باشد . مشکل دیگری که در این زمینه وجود دارد سن یادگیری زبان است چرا که به قول اکثر متخصصان بهترین سن یادگیری زبان بعد از جذب و یادگیری دانش زبان مادری یعنی حدود سالهای هشت تا نه سالگی می باشد .

بهبود فضاهای آموزشی ، تامین نیروی انسانی متخصص ، استفاده از کتابهای درسی که با توجه به علایق و ذوق دانش آموزان دوره راهنمایی باشد ، به کار گیری شیوه های درست ارزشیابی تحصیلی و ... از مهمترین عواملی هستند که توجه به آنها نه تنها بر روند یادگیری موفق اثر خواهد گذاشت بلکه بر روش تدریس معلمان هم تاثیر بسزایی خواهد داشت که رسیدن به این مطلوب تلاش و همت برنامه ریزان آموزشی را می طلبد .

مطالعه این مقاله هم مفید است: 19 روش برای تدریس بهتر

نتیجه :

با تجزیه و تحلیل در مورد مطالبی که در متن مقاله به آنها اشاره شد به این نتیجه خواهیم رسید که تمامی عناصر اساسی فوق باید در راستای یکدیگر حرکت نمایند تا نتیجه ای که از این آموزش صورت می گیرد ، مفید تر باشد و معلم به عنوان راهنما و هدایتگر باید محیط کلاس را برای دانش آموزان محیطی امن و شاد گرداند تا دانش آموزان با شور و شوق و انگیزه درونی به یاد گیری مهارت های کلامی و مهارت های عمومی زندگی اقدام نمایند و با انگیزه و علاقه در فعالیتها و بحثهای گروهی شرکت کنند تا عملا امر یادگیری صورت گیرد تا به طور یقین به مفهوم این سخن زیبا برسیم که " هنگامی که دلها نشاط یافتند ، علم و کمال را در آنها به ودیعه بگذارید و هر گاه از نشاط تهی و گریزان شدند ، با آنها وداع کنید . زیرا دلها در چنین حالتی آماده فراگیری علم و کمال نیستند . " ( بحار الانوار ، جلد 78 ، صفحه 379 )

پیشنهادات :

از آنجا که تحقیقات نشان داده است علت اصلی نتایج نا خوشایند آموزشی زبان در مدرسه این است که معلمان هنوز روش " دستور – ترجمه " را که می باید سالها پیش رها کرده باشند به کار می برند برای رفع این نقیصه معلم باید روش تدریس مناسب انتخاب کند ، در کلاسهای باز آموزی حضور یابد ، کتابها و منابع جدید را مطالعه کند ، فقط به دستور زبان توجه نکند بلکه گفت و شنود را در تدریس خود مورد توجه قرار دهد ، شیوه استفاده از فرهنگ لغات را به زبان آموزان بیاموزد ، با صاحب نظران ، استادان و نویسندگان در تماس باشد ، به تقویت بنیه علمی و توانمندی های خویش بپردازد ، روی زبان تسلط کاملی داشته باشد ، برای هماهنگ کردن روشهای تدریس از تجربیات موفق همکاران خود استفاده کند و در مجموع ، همواره فردی فعال ، علاقه مند و پویا در راه تدریس زبان و آموزش زبان آموزان باشد .

منابع :

1 – روشهای فعال تدریس ( راهنمای معلم ) ، منوچهر فضلی خانی ، تهران ، وزارت آموزش و پرورش – معاونت پرورشی ، ج سوم – 1379

2 – تعلیم و تربیت در اسلام ، شهید مرتضی مطهری ، تهران ، انتشارات صدرا ، جلد بیستم ، 1371

3 – مجله رشد آموزش زبان ، دوره بیست و دوم ، شماره چهار

4 – هفته نامه نگاه ، آنچه برای آموزش زبان انگلیسی به کار نمی آید ، حمید خسروی خواجه ها ، ص 5

5 – فصل نامه ندای اندیشه ، سال اول ، شماره اول ، زمستان 86 ، فنون تدریس مکالمه انگلیسی

6 – Chastain, K. (1988). Developing second language skills

برای مشاهده لیست مدرسین ایران مدرس کلیک کنید: سایت تدریس خصوصی ایران مدرس